حقوق الطبع محفوظة

چاپ اول

1399ش- 2020م

الشجرة الطيبة

نجف اشرف: خیابان الرسول، بازار حويش، جنب مسجد انصاری،

کتابخانه امام حسن مجتبی (عليه السلام)

ص: 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على محمّد وآله الطاهرين ولعنة اللّه على أعدائهم أجمعين

ص: 3

ص: 4

خاندان عصمت و طهارت، برای سکونت در مشهد مقدس و در جوار امام مهربانی ها (عليه السلام) اقامت گزیدند.

او از بدو ورود به حوزه علمیه مشهد بدون لحظه ای وقفه با حضور در دروس اساتید برجسته آن دیار از جمله دوره کفایه نزد آیت اللّه شيخ رجبعلی رضازاده و دوره کامل فقه و اصول را نزد آیت اللّه سید ابراهیم علم الهدی سبزواری (رحمه اللّه) و آیت اللّه شیخ علی فلسفی (رحمه اللّه) تلمذ کرد.

ایشان یکی از دلباختگان عصمت و طهارت، بالاخص سالار شهیدان حضرت ابا عبداللّه الحسین (عليه السلام) بودند و سعی می کردند علاوه بر تحصیل علوم دینی در کسوت منبر، حقی از حقوق اهل البیت (عليهم السلام) را ادا کنند. از این جهت اهتمام خاصی به امر منبر و خدمت به دستگاه سید الشهداء (عليه السلام) داشتند. این مجموعه گوشه ای از دست نوشته های ایشان که برای منبر آماده می کردند، می باشد.

پوشش خود را جبران نماید.

3. احداث و تجدید بنای بیش از 50 مسجد و حسینیه در داخل و خارج ایران از جمله:

- حسینیه سید الشهداء (عليه السلام) ، در چهار راه شهداء مشهد مقدس.

- حسینیه بیت الحسن (عليه السلام) ، در خیابان شهید رجایی مشهد مقدس.

- مسجد النبی (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، در خیابان پنج تن مشهد مقدس.

- مسجد جواد الائمه (عليه السلام) ، در چهار راه خواجه ربیع مشهد مقدس.

- مسجد حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) ، جنب بازار رضا مشهد.

- مسجد حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) ، در روستای آبمال فریمان.

- مسجدی در روستای دهنو فریمان.

- مسجد حضرت زهرا (عليها السلام) ، در شهر دره صوف افغانستان.

- مسجد امام شیرازی، در شهر مزار شریف افغانستان.

- و... .

4. تأسیس هیئت ها و جلسات متعدد مربوط به اهل البیت عصمت وطهارت (عليهم السلام) از جمله هیئت محبان الائمه (عليهم السلام) و هیئت بیت الحسن (عليه السلام) .

مؤمنین رسیدگی کنند و گره از مشکلات شان بگشایند. حجت السلام والمسلمین شیخ علی سیاح نیز مورد اعتماد جمعی از مراجع تقلید بود که برای نمونه گوشه ای از این اجازات را در ذیل می آوریم:

اجازه آیت اللّه العظمی سید محمد حسینی شیرازی (رحمه اللّه)

الصورة

ص: 8

الصورة

ص: 9

الصورة

ص: 10

الصورة

ص: 11

الصورة

ص: 12

الصورة

ص: 13

الصورة

ص: 14

الصورة

ص: 15

به پندار و به گفتار و به رفتار***ندیدم مثل او آخوند دیندار

خداوندا ز زلزال زمانه***نگهدار این گران سنگ استوانه

که بگذشته مرا در ملک ایران***سه چار از سال و ایام فراوان

کنون یابیده ام من یک چنین دوست***که بینم کارهایش جمله نیکوست

رفیق جعفری این دوست باشد***که وی مغز و دگرها پوست باشد

***

کنند چاره درد غریبی به خوبی***بگیرند دستش گه ناتوانی

به دیدارش آیند در وقت وحشت***به او انس گیرند با مهربانی

شوی آشنا چو به آل محمد***در آیی چو مجدود در نغمه خوانی

(بمیر ای حکیم از چنین زندگانی***ازین زندگانی چو مردی بمانی)

***

در همه عمرم ندیدم اینچنین، فرزند و همسر***رحمت حق باد بر این گونه فرزندان و مادر

از فقیهی چون تو باید، یک چنین نسلی برآید***تا که سیّاحی دگر، تقدیم این امّت نماید

آفرین بر انتخاب آن دو آیات عظامي***که گزیدند از بصیرت، چون تو يک نیکو مرامی

گر نشد قسمت ترا، زین بیشتر رویش ببینی***در جوار عالمی وارسته و عامل نشینی

غم مخور «یاسین» که از لطف خدای لایزالی***با وجود مرتضی جایش نخواهد ماند خالی

ص: 19

ص: 20

شبانه روز بیست مرتبه مرگ را یاد کند.»

و از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) در باره فضیلت به یاد آوردن مرگ نقل شده است که فرمود:

«وَمَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ الْمَوْتِ أَحَبَّهُ اللَّهُ؛(1) کسی که بسیار یاد مرگ کند خداوند او را دوست دارد.»

و امام صادق (عليه السلام) توصیه می فرمایند که انسان وقتی در بستر قرار می گیرد اموری را از نظر بگذراند و بداند روزی دنیا را ترک خواهد کرد و محاسبه الهی در انتظار اوست. آن حضرت فرمودند:

«إِذَا أَوَيْتَ إِلَی فِرَاشِكَ فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ وَمَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ وَاذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ وَأَنَّ لَكَ مَعَاداً؛(2) آنگاه که در بسترت مأوا می کنی دقت کن که امروز چه خورده ای و چه چیزی گردآوردی و به یاد آور که خواهی مرد و معاد و قيامتی خواهی داشت.»

از روایات چنین استفاده می شود که دوستان واقعی خدا همیشه به یاد مرگ هستند و دوستان شیطان از یاد مرگ غافلند. امام باقر (عليه السلام) از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) روایت می کند که فرمودند:

«إِذَا اسْتَحَقَّتْ وَلَايَةُ اللَّهِ وَالسَّعَادَةُ جَاءَ الْأَجَلُ بَيْنَ الْعَيْنَيْنِ وَذَهَبَ الْأَمَلُ وَرَاءَ الظَّهْرِ وَإِذَا اسْتَحَقَّتْ وَلَايَةُ الشَّيْطَانِ وَالشَّقَاوَةُ جَاءَ الْأَمَلُ بَيْنَ الْعَيْنَيْنِ وَذَهَبَ الْأَجَلُ وَرَاءَ الظَّهْر؛(3) هرگاه كسی مستحق دوستی خداوند و خوشبختی باشد، مرگ در برابر چشمان او می آيد و آرزو پشت سرش می رود و هرگاه مستحق دوستی شيطان و بدبختی باشد، آرزو پيش چشم او، و مرگ پشت سرش قرار می گيرد.»

العابدین (عليه السلام) که می فرماید: «یا من ذکره شرف للذاکرین»، مطالبی راجع به ذکر بیان می کند که ذکر تنها «سبحان اللّه» و «الحمد لله» نیست. هر چیزی که یاد خدا و مرتبط با خداست و متذکر خدا بشود، داخل در ذکر است مانند: خواندن قرآن، بیان مسائل حلال و حرام، احادیث اهل بیت (عليهم السلام) ، تاریخ و سیره ی ائمه (عليهم السلام) ، یاد قیامت، ثواب و عقاب و... داخل در ذکر است، زیرا همه مرتبط با خداست.

{وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري}؛(1) «و به ياد من نماز برپا دار.»

پس یاد مرگ هم یاد خداست و ذکر او شمرده می شود. آن وقت نتیجه این است:

{فَاذْكُرُوني أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لي وَلا تَكْفُرُون}؛(2) «پس مرا ياد كنيد، تا شما را ياد كنم؛ و شكرانه ام را به جای آريد؛ و با من ناسپاسی نكنيد.»

کسی که به یاد مرگ باشد، به یاد خدا و یاد معاد نیز می باشد. مرحوم فیض می گوید: یاد مرگ سه قسم است:

1. کسی که یاد مرگ برای او موجب شقاوت است.

کسی که از مرگ یاد می کند و ناراحت است که چرا مرگ من زود فرا رسید؟! موفق نشدم جنایات و کارهای شیطانی را به اتمام رسانم! چنین یاد مرگی اعتراض به خداست و موجب شقاوت بیشتر می شود.

بیرون روند. مردم می آمدند و هنگامی که او را سرمه کشیده و روغن زده می دیدند، با خود می گفتند: مردم می گویند در حال مرگ است، ولی از همه سالم تر می نماید و زمانی که مردم رفتند، معاویه چنین سرود:

و تجلدی للشامتين اريهم *** اني لريب الدهر لا اتضعضع؛

پیش شما تنگ نظران خویشتن داری می کنم تا ببینید که از رویدادهای دهر از جای نمی روم.

واذا المنية أنشبت أظفارها *** ألفيت کلّ تميمة لاتنفع(1)(2)

زمانی كه مرگ چنگال خود را به انسان فرو می برد آنگاه در می يابی كه دعاء چشم زخم به او سودی نمی دهد.(3)

یاد مرگ، برای شخصی مانند معاویه که لجاج و کفرش را بیشتر می کند سود بخش نیست؛ بنابراین چنین یادی موجب کمال انسان نمی شود.

لحظه آن را کم کند و ساعت مرگ آن را از بین ببرد به کوتاهی سزاوار است… کسی که با رستگاری و یا شقاوت و بدبختی می آید نیکوترین زاد و توشه را نیازمند است.»

بنابراین انسان مؤمن و آگاه عمر خود را کوتاه و مرگ خود را زودرس می بیند و آرزوهای دراز را کوتاه می سازد. آن حضرت در حکمت دیگری فرمود:

«إِذَا كُنْتَ فِي إِدْبَارٍ وَالْمَوْتُ فِي إِقْبَالٍ فَمَا أَسْرَعَ الْمُلْتَقَى؛(1) هنگامی که تو پشت می کنی و مرگ به تو رو می آورد، پس چه زود ملاقات پیش خواهد آمد.»

ما هرچه سعی کنیم که از مرگ رو برگردانده و آن را فراموش نماییم، مرگ با سرعت در پی ما خواهد بود و این مطلبی است که اراده و خواست ما در آن تاثیری ندارد.

خدای متعال می فرماید:

{إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً * وَنَراهُ قَرِيبا}؛(2) آن ها (مرگ را) دور می بینید و ما آن را نزدیک می بینیم.

در نتیجه این فاصله ی نزدیک، اما يأتي شقاوة الابديه، او السعادة الابديه؛ یا با شقاوت و بدبختی ابدی و یا با سعادت ابدی به سوی انسان می آید. توضیح این که شقاوت ابدی برای کسانی است که با ولایت اهل بیت عصمت و طهارت (عليهم السلام) مشکل داشته و از آن دور باشند. انسان هایی که ولایت آن انوار مقدس الهی را پذیرفته اند انشاءاللّه در سعادت ابدی خواهند بود. بر این اساس انسان نباید در زندگی از حقایق غافل شود.

از امیرالمؤمنین (عليه السلام) روایت است که فرمودند:

«وَإِنَّا لَأُمَرَاءُ الْكَلَام؛(3) به درستی که ما مردان کلام هستیم.»

ما فرماندهان بیان می باشیم، یعنی حق و باطل را بیان می کنیم. پس هر کس

ص: 25

می خواهد به سوی سعادت ابدی گام بردارد باید به سوی ما بیاید و حق را از ما فرا گرفته و به ما پناه آورد.

آن حضرت درباره ی مصائب مرگ می فرماید:

«فَغَيْرُ مَوْصُوفٍ مَا نَزَلَ بِهِمْ؛(1) آنچه که برای آن ها از ناحیه ی مرگ می رسد قابل وصف نمی باشد.»

و فرمود:

«فَإِنَّكُمْ لَوْ عَايَنْتُمْ مَا عَايَنَ مَنْ قَدْ مَاتَ مِنْكُمْ مِمَّنْ خَالَفَ مَا قَدْ تُدْعَوْنَ إِلَيْهِ لَبَدَرْتُمْ وَخَرَجْتُمْ وَلَسَمِعْتُمْ؛(2)

زيرا كه شما اگر به چشم خويش ببينيد آنچه را كه كسانی كه مرده اند از شما به چشم خود از مخالفان ديده اند، در آنچه شما به سوی آن خوانده می شويد، هر آينه بشتابيد به سوی مذهب حق و بيرون رويد از مخالفت، و بشنويد و اطاعت كنيد.»

بنابراین، این گونه از مرگ یاد کردن ذکر است و موجب سعادت می شود. مولای متقیان (عليه السلام) ویژگی کسانی را واقعا در فکر مرگ هستند بیان می فرمایند:

«وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ [فِي] إِلَى الْخَيْرَات؛(3) کسی که انتظار مرگ را می کشد، در نیکی ها شتاب می نماید.»

معنای فرمایش آن حضرت این نیست که انسان داخل قبر برود و در آن بخوابد و یا بسان محتضر به طرف قبله دراز بکشد، بلکه مراد هم چنان که امام حسن مجتبی (عليه السلام) فرمودند این است:

«اسْتَعِدَّ لِسَفَرِكَ وَحَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ وَاعْلَمْ أَنَّكَ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَالْمَوْتُ يَطْلُبُكَ؛(4) برای سفری كه در پيش داری خود را آماده ساز، و توشه اين سفر را قبل از آنكه زمان كوچ كردن در رسد و آهنگ رحيل بنوازند مهيّا كن و بدان كه

ص: 26

تو به دنبال دنيا می روی و طلب آن را می كنی در حالي كه مرگ تو را تعقيب نموده و طلب تو را می نمايد.»

و امیرالمؤمنین (عليه السلام) در باره آمادگی قبل از مرگ می فرمایند:

«إِنَ أَمْراً لَا تَعْلَمُ مَتَى يَفْجَؤُكَ يَنْبَغِي أَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قَبْلَ أَنْ يَغْشَاك؛(1) چيزی كه نمی دانی چه وقت به ناگهان گرفتار آن خواهى شد، لازم است پيش از وقت خود را براى روبرو شدن با آن آماده كنى.»

و فرمود:

«يَنْبَغِي لِمَنْ عَرَفَ سُرْعَةَ رِحْلَتِهِ أَنْ يُحْسِنَ التَّأَهُّبَ لِنُقْلَتِهِ؛(2) سزاوار است برای کسی که می داند سرعت مردنش را بهتر است که آمادگی برای نفس خودش برای رفتن بگیرد.»

سال.»(1)

یاد مرگ آثار و برکات بسیاری دارد. کسی که از این سرنوشت حتمی غافل باشد به راحتی اسیر هوی و هوس و شهوات می شود. امام صادق (عليه السلام) در این باره می فرمایند:

«ذِكْرُ الْمَوْتِ يُمِيتُ الشَّهَوَاتِ فِي النَّفْسِ وَيَقْلَعُ مَنَابِتَ الْغَفْلَةِ وَيُقَوِّي الْقَلْبَ بِمَوَاعِدِ اللَّهِ وَيُرِقُّ الطَّبْعَ وَيَكْسِرُ أَعْلَامَ الْهَوَى وَيُطْفِئُ نَارَ الْحِرْصِ وَيُحَقِّرُ الدُّنْيَا؛(2) ياد مرگ خواهش های نفس را می ميراند و روش غفلت را ريشه كن و دل را با وعده های خدا نيرو می بخشد و طبع را نازك می سازد و پرچم های هوس را هم می شكند و آتش حرص را خاموش می سازد و دنيا در نظر كوچك می كند.»

ص: 28

و او را بیامرزم؟ ای کسی که طالب خوبی ها هستی، روی بیاور؛ ای کسی که به سمت شرّ می روی، دست بردار. این فرشته آن قدر ندا می کند تا سپیده دم بدمد. وقتی که فجر طالع می شود، به همان محلّ خودش که ملکوت آسمان است برمی گردد.»

و امام صادق (عليه السلام) از آباء گرامش (عليهم السلام) از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) حدیث نقل می کند که فرمود:

«وَ اللَّهُ بَاسِطٌ يَدَهُ عِنْدَ كُلِّ فَجْرٍ لِمُذْنِبِ اللَّيْلِ هَلْ يَتُوبُ فَيَغْفِرَ لَهُ وَيَبْسُطُ يَدَهُ عِنْدَ مَغِيبِ الشَّمْسِ لِمُذْنِبِ النَّهَارِ هَلْ يَتُوبُ فَيَغْفِرَ لَهُ؛(1) و خداوند دست های (رحمت) خود را در هر صبحگاهى بسوى گناه كننده در شب بگسترد كه آيا توبه می كند تا خدا بيامرزدش، و در هر شامگاهى دست هاي (رحمتش) را به سوى گناه كننده در روز بگسترد كه آيا توبه می كند تا بيامرزدش.»

وَ ادْخُلِي جَنَّتِي» هنوز جان نداده است، که ملک الموت به مؤمن می گوید: من مأمور هستم دو گزینه پیش روی تو بگذارم، می خواهی تو را به دنیا برگردانم یا می خواهی از دنیا عبور کنی، هیچ چیز برای او خوش تر از جان دادن نیست و این که روحش از جسمش جدا بشود.»(1)

بارالها ما را از مرگ و سرای آخرت غافل مفرما و به ما توفیق یادآوری مرگ و آماده شدن برای آن عطا بفرما. آمین یا رب العالمین، بحق محمد و آله الطاهرین.

«اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا رَسُولَ اللّهِ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا خِيَرَةَ اللّه اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا حَبيبَ اللّهِ، السَّلامُ عَلَيْكَ يا صَفْوَةَ اللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا اَمينَ اللّهِ اَشْهَدُ اَنَّكَ رَسُولُ اللّهِ وَاَشْهَدُ اَنَّكَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللّهِ وَاَشْهَدُ اَنَّكَ قدْ نَصَحْتَ لاِمَّتِكَ وَجاهَدْتَ في سَبيلِ رَبِّكَ وَعَبَدْتَهُ حَتّى اَتيكَ الْيَقينُ فَجَزاكَ اللّهُ يا رَسُولَ اللّهِ اَفضَل ما جَزى نَبِيا عَنْ اُمَّتِهِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اَفْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى اِبْراهيمَ وَآلِ اِبْراهيمَ اِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ».(1)

بلغ العلی بکماله***کشف الدجی بجماله

حسنت جمیع خصاله***صلوا علیه و آله

***

گرفته بوی شهادت شب وفاتش را***بیا مرور کن ای اشک خاطراتش را

مورخان بنوشتند با سرشک یتیم***هجوم درد به سرتاسر حیاتش را

سه سال شعب ابی طالب و شکنجه و ظلم***چقدر مرگ خدیجه فسرد ذاتش را

چه سنگ ها که بر آینه وجودش خورد***چه طعنه ها که ابوجهل زد صفاتش را

برای غارت جانش قریش خنجر بست***ولی خدای علی خواسته نجاتش را

دلش چو ماه شکست و دو نیم شد اما***ندید سبزیِ باران معجزاتش را

حرا شروع رسالت، غدیرخم پایان***طادا نمود تمامیِ واجباتش را

***

ملک الموت مزن شعله به زخم جگرم***وای من گر تو مدارا نکنی با پدرم

صبر کن سیر ببینم رخ بابایم را***چه کنم سد نگاهم شده اشک بصرم

قسمت این بود که بالای سرش بنشینم***چشم بگشایم و جان دادن او را نگرم

وقت جان دادن خود گفت مقدر این است***دو مه و نیم دگر فاطمه را هم ببرم

ص: 33

ای پدر مادر مظلومه من یار تو بود***من پس از رفتن تو جان علی را سپرم

با تن خسته و بازوی کبود از مسجد***قول دادم که علی را به سوی خانه برم

دست از دامن حیدر نکشم یک لحظه***گر بریزند همه اهل مدینه به سرم

قسمت این بود که بعد از تو بمانم بابا***تا که با دادن جان جان علی را بخرم

به فدای سر یک موی علی باد پدر***گر میان در و دیوار دهد جان پسرم

جگرت سوخت به هربیت که گفتی (میثم)***اجر این سوختنت با احد دادگرم

***

زهرا به خانه و ملک الموت پشت در***از بهر قبض روح شریف پیامبر

از هیچ کس نکرده طلب اذن و ای عجب***بی اذن فاطمه ننهد پای پیش تر

با آن که بود داغ پدر سخت، فاطمه***در باز کرد و اشک فرو ریخت از بصر

یک چشم او به سوی اجل چشم دیگرش***محو نگاه آخر خود بود بر پدر

اشک حسن چکیده به رخسار مصطفی***روی حسین بر روی قلب پیامبر

دیگر نداشت جان که کند هر دو را سوار***بر روی دوش خویش به هر کوی و هر گذر

زد بوسه ها به حلق حسین و لب حسن***از جان و دل گرفت چو جان هردو را به بر

هر لحظه یاد کرد به افسوس و اشک و آه***گاهی ز طشت و گاه ز گودال قتلگاه

***

پیغمبری که دید ستم های بی شمار***از کس نخواست اجر رسالت به روزگار

چون ارتحال یافت خلایق شدند جمع***تا هدیه ای دهند به زهرای داغدار

گویا نداشت شهر مدینه درخت و گل***کآن را کنند در قدم فاطمه نثار

بر دوش بار هیزمشان جای دسته گل***رنگ شرارت از رخشان بود آشکار

بابی که بود زائر آن سید رسل***آتش زدند عاقبت آن قوم نابِکار

بر روی دست و سینة آن بضعة الرسول***تقدیم شد سه لوحه به عنوان افتخار

ص: 34

سیلی و تازیانه و ضرب غلاف تیغ***ای دل بگیر آتش و ای دیده خون ببار

آید صدای فاطمه از پشت در به گوش***تا صبح روز حشر مباد این صدا خموش

***

مدینه، چه کردی رسول خدا را***گرفتی ز ما خاتم الانبیا را

چه بیدادگر بود، این چرخ گردون***که خاک یتیمی، به سر ریخت ما را

دریغا! که روح دعا، رفت در خاک***گرفتند از ما روان دعا را

به سوگ محمّد، بگریید، یاران***که زهرا ببیند، سرشک شما را

بیارید گل بر در بیت زهرا***که همدرد باشید، خیرالنسا را

الهی الهی که اهل مدینه***نبینند، تنهایی مرتضا را

الهی نبینم که زهرا به صحرا***دهد آب با اشک خود نخل ها را

مبادا که در بیت وحی الهی***بدون طهارت، گذارید پا را

ببوسید، روی حسین و حسن را***تسلّا دهید این دو صاحب عزا را

خدا را چه شد، آن طبیب دو عالم***که آورد، بر زخم جان ها، دوا را

نه لب بر گلوی حسینش نهاده***نه بوسیده لعل لب مجتبا را

سلامی نداده است، بر اهل بیتش***زیارت نکرده است، بیت الولا را

زنان مدینه، چو جان در بر خود***بگیرید، دخت رسول خدا را

مبادا مبادا، گذارید تنها***در این روزها، عصمت کبریا را

زنان مدینه، به جان پیمبر***بگویید اسرار این ماجرا را

چرا شعله از بیت زهرا بلند است***ببینید، آتش زدند آن سرا را

دریغا! دریغا! که در پشت آن در***شکستند، ار کان ارض و سما را

بیایید، در آستان ولایت***که کشتند، ريحانة المصطفا را

خطاکار، آن بود، ای اهل عالم***کز اوّل رها کرد، تیر خطا را

ص: 35

خدا را در بیت توحید و آتش؟***یهودند این جانیان، یا نصارا؟

یهود و نصارا به پیغمبر خود***روا داشت کی این چنین ناروا را؟

کسی کو زند، لطمه بر روی زهرا***به قرآن که کفرش بود آشکارا

نه سهمی، ز قرآن و اسلام دارد***نه دیده است، یک لحظه رنگ حیا را

ندیده است، پیغمبری، جز محمّد***ز امّت، چنین ظلم و جور و جفا را

شراری، ز بیت الولا رفت بالا***که بگرفت در کام خود کربلا را

عدو، آتشی زد به بیت ولایت***که بگرفت، تا حشر، دودش فضا را

زمام سخن را نگهدار «میثم»***که آتش زدی، قلب اهل ولا را

***

ص: 36

گناهان را قرار داده است و آن راه توبه می باشد. گناه به این صورت که برای امت پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می باشد برای امم سابقه نبوده است چرا که خداوند متعال نسبت به امت های گذشته به سبب گناه، عذاب های سختی بر آن ها نازل کرده است.

قرآن کریم در این باره می فرماید:

{وَ قَوْمَ نُوحٍ لَمَّا كَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْناهُمْ وَجَعَلْناهُمْ لِلنَّاسِ آيَةً وَأَعْتَدْنا لِلظَّالِمينَ عَذاباً أَليما}؛(1) و قوم نوح را آنگاه كه پيامبران [خدا] را تكذيب كردند غرقشان ساختيم، و آنان را براى [همه] مردم عبرتى گردانيديم و براى ستمكاران عذابى پردرد آماده كرده ايم.

{وَكَمْ أَهْلَكْنا مِنَ الْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَكَفى بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبادِهِ خَبيراً بَصيرا}؛(2) و چه بسيار نسل ها را كه ما پس از نوح به هلاكت رسانديم، و پروردگار تو به گناهان بندگانش بس آگاه و بيناست.

{وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُون}؛ و تا آنان طلب آمرزش می كنند، خدا عذاب كننده ايشان نخواهد بود.

حضرت امیرالمؤمنین (عليه السلام) می فرمایند:

«كَانَ فِي الْأَرْضِ أَمَانَانِ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ وَ قَدْ رُفِعَ أَحَدُهُمَا فَدُونَكُمُ الْآخَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِ أَمَّا الْأَمَانُ الَّذِي رُفِعَ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) وَ أَمَّا الْأَمَانُ الْبَاقِي فَالاسْتِغْفَار؛(1) در زمین دو امان (دو وسیله نجات) از عذاب الهى بود که یکى از آنها برداشته شد دومی را دریابید و به آن چنگ زنید؛ اما امانى که برداشته شد وجود رسول اللَّه (صلی اللّه عليه وآله وسلم) بود (که خداوند به برکت وجود او هرگز عذابى بر این امت نازل نکرد، ولى او از میان ما رفت) و امانى که باقى مانده «استغفار» است.»

پس مادامی که انسان ها در حال استغفار هستند در امان از عذاب الهی می باشند. قرآن کریم می فرماید:

{قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً}؛(2) بگو: «اى بندگان من - كه بر خويشتن زياده روى روا داشته ايد - از رحمت خدا نوميد مشويد. در حقيقت، خدا همه گناهان را می آمرزد، كه او خود آمرزنده مهربان است.

پیامبر اکرم (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می فرمایند:

«إنّ الشّيطان قال وعزّتك يا ربّ لا أبرح أغوي عبادك ما دامت أرواحهم في أجسادهم فقال الرّبّ وعزّتي وجلالي لا أزال أغفر لهم ما استغفروني؛(3)

شيطان گفت پروردگارا به عزت تو سوگند كه تا وقتى كه روح بندگان تو در تنشان است پيوسته آنها را گمراه می كنم، خداوند فرمود به عزت و جلالم سوگند كه تا وقتى از من بخشش طلبند پيوسته آنها را می بخشم.»

جانب بنده می باشد. از هر دو توبه در قرآن کریم یاد شده است:

{لَقَدْ تابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهاجِرينَ وَالْأَنْصارِ الَّذينَ اتَّبَعُوهُ في ساعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ ما كادَ يَزيغُ قُلُوبُ فَريقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَؤُفٌ رَحيم}؛(1) به يقين، خدا بر پيامبر و مهاجران و انصار كه در آن ساعت دشوار از او پيروى كردند ببخشود، بعد از آنكه چيزى نمانده بود كه دل هایِ دسته ای از آنان منحرف شود. باز برايشان ببخشود، چرا كه او نسبت به آنان مهربان و رحيم است.

توبه بنده یعنی برگشت از معصیت به اطاعت خداوند و توبه از جانب خدا برگشت از عقوبت به عفو و گذشت است. اما کامل ترین معنای توبه را حضرت امیر (عليه السلام) بیان می فرمایند:

«التَّوْبَةُ نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَاسْتِغْفَارٌ بِاللِّسَانِ وَتَرْكٌ بِالْجَوَارِحِ وَإِضْمَارُ أَنْ لَا يَعُودَ؛(2)

توبه پشيمانى دل است، و طلب آمرزش به زبان، و ترك كردن گناه، و تصميم به عدم بازگشت به گناه.»

«مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَفِي قَلْبِهِ نُكْتَةٌ بَيْضَاءُ فَإِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً خَرَجَ فِي النُّكْتَةِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ ذَهَبَ ذَلِكَ السَّوَادُ وَإِنْ تَمَادَى فِي الذُّنُوبِ زَادَ ذَلِكَ السَّوَادُ حَتَّى يُغَطِّيَ الْبَيَاضَ فَإِذَا غَطَّى الْبَيَاضَ لَمْ يَرْجِعْ صَاحِبُهُ إِلَى خَيْرٍ أَبَداً وَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ - {كَلَّا بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ}(1)؛(2)

هيچ بنده ای نيست جز آن كه در دلش نقطه سفيدى است و هر گاه گناهى كند، در آن نقطه سياهى برآيد، اگر توبه كند، آن سياهى برود و اگر دنبال گناه رود، سياهى بيفزايد تا آنجا كه همه سفيدى دل را فرو گيرد و چون آن سفيدى از سياهى گناهان پوشيده شد، ديگر صاحب آن دل سياه هرگز به خوبى و صلاح برنگردد و اين است فرموده خدا عز و جل: نه هرگز بلكه رنگ سياه بر دل آنها نقش كرده و آن كردارى كه به دست خود كرده اند.»

ب) ممکن است مرگ او ناگهان فرار رسد و مهلت و فرصتی برای توبه پیدا نکند. در خبر است:

«أنّ أكثر صياح أهل النار من التسويف، فما هلك من هلك إلّا بالتسويف؛(3)

بيشترين ناله های اهل جهنم از امروز و فردا کردن است، پس هلاک نشد کسی مگر به خاطر تاخیر انداختن و امروز و فردا کردن.»

و در وصایای پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به ابوذر آمده است:

«يَا أَبَا ذَرٍّ إِيَّاكَ وَالتَّسْوِيفَ بِعَمَلِك؛(4) اى ابا ذر! از تأخير در عمل بپرهيز.»

و امیرالمؤمنین (عليه السلام) فرمودند:

«فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ بِإِقَامَتِهِمْ عَلَى الْأَمَانِيِّ وَالتَّسْوِيف؛(5) همانا پیشینیان تو، به سبب تکیه کردن به آرزوها و امروز و فردا کردن، هلاک شدند.»

ص: 41

گناهان را از كوچك و بزرگ ترك كن كه حقيقت تقوا همين است. مانند كسى باش كه در يك زمين پر خار با نهايت احتياط گام بر می دارد. گناهان صغيره را كوچك مشمار كه كوه ها از سنگ ريزه ها تشكيل می شود.

«إِذَا عَصَانِي مَنْ عَرَفَنِي، سَلَّطْتُ عَلَيْهِ مَنْ لَايَعْرِفُنِي؛(1)

هنگامی که شخصی که مرا می شناسد نافرمانی ام کند، شخصی را که مرا نمی شناسد بر او مسلط می کنم.»

یکی از گناهان ابلیس اصرار بر گناه بود و اگر بر گناه اصرار نمی ورزید مورد عفو قرار می گرفت در حالی که آدم و حوا که تنها ترک اولی(2) کرده بودند و نه معصیت، توبه کردند و مورد رحمت پروردگار قرارگرفتند.

{وَعَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى * ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ فَتابَ عَلَيْهِ وَهَدى}؛(3)

و [اين گونه] آدم به پروردگار خود عصيان ورزيد و بيراهه رفت. سپس پروردگارش او را برگزيد و بر او ببخشود و [وى را] هدايت كرد.

عِبَادَةُ الْعَبِيدِ وَإِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار؛(1)

گروهی خدا را برای چشم داشت، می پرستند این پرستش بازرگانان است. گروهی او را از روی ترس عبادت می کنند و این عبادت بردگان است، و گروهی او را سپاس مندانه می پرستند و این پرستش آزادگان است.»

در حدیث قدسی است که خدای متعال فرمود:

«عبدي أطعني اجعلك مثلي؛(2) بنده ی من! مرا اطاعت كن تا تو را مثل خود سازم.»

بارالها توفیق عبادت و بندگی راستینت را به ما عطا بفرما. آمین یا رب العالمین، بحق محمد و آله الطاهرین.

آن حضرت بعد از پدر بزرگوار خود، نود وپنج روز بوده. واگرچه در روايت معتبر وارد شده است كه مدت مكث آن مخدّره بعد از پدر خود در دنيا هفتاد وپنج روز بوده لكن توان وجهى براى آن ذكر كرد به بيانى كه مقام ذكرش در اينجا نيست ولكن خوب است عمل شود به هر دوطريق در اقامه مصيبت وعزاى آن حضرت چنانكه فعلاً معمول است. به هرحال؛ بعد از پدر بزرگوار خود در دنيا چندان مكث نكرد وپيوسته نالان وگريان بود، در آن مدت قليل آن قدر اذيّت ودرد كشيد كه خداى داند واگر كسى تأمّل كند در آن كلمات كه اميرالمؤ منين (عليه السلام) بعد از دفن فاطمه (عليها السلام) با قبر پيغمبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) خطاب كرد می داند كه چه مقدار بوده صدمات آن مظلومه. و از آن كلمات است:

سَتُنَبِّئُكَ اِبْنَتُكَ بِتَظافُرِ اُمَّتِكَ عَلى هَضْمِها فَاحْفِهَا السُّؤالَ وَاسْتَخْبِرْهَا الْحالَ فَكَمْ مِنْ غَليلٍ مُعْتَلَجٍ بِصَدْرِه ا لَمْ تَجِدْ اِلى بَثِّهِ سَبيلاً وَسَتَقُولُ وَيْحَكُمُ اللّهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ.

حاصل عبارت آنكه اميرالمؤمنين (عليه السلام) با رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می گويد: وبه زودى خبر خواهد داد ترا دختر تو به معاونت و يارى كردن امت تو يكديگر را بر غصب حق من و ظلم كردن در حق او، پس از او بپرس احوال را چه بسيار غم ها و دردهای سوزنده كه در سينه فاطمه (عليها السلام) بر روى هم نشسته بود كه كسى نمی توانست اظهار كند و بزودى همه را به شما عرض خواهد كرد و خدا براى او حكم خواهد كرد واوبهترين حكم كنندگان است.

ابن بابويه به سند معتبر روايت كرده است كه (بَكّائُون) يعنى بسيار گريه كنندگان پنج نفر بودند: آدم و يعقوب و يوسف و فاطمه بنت محمد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) وعلى بْن الحُسين صَلَواتُ اللّه عَلَيْهم اَجْمَعين.

اما آدم پس در مفارقت بهشت آن قدر گريست كه به روى وخَدّ او اثر گريه مانند دو نهر مانده بود؛ واما يعقوب پس بر مفارقت يوسف آن قدر گريست كه نابينا شد تا آنكه گفتند به او: به خدا سوگند كه پيوسته ياد می كنى يوسف را تا آنكه خود را مريض وبدنت را از غصّه گداخته كنى يا هلاك شوى ؛ اما يوسف پس آن قدر در مفارقت يعقوب گريست تا آنكه اهل زندانى كه يوسف در آنجا محبوس بود از گريه اومتاءذى شدند و گفتند به اوكه يا در شب گريه كن و روز ساكت باش تا ما آرام

ص: 48

بگيريم يا در روز گريه كن ودر شب ساكت باش، پس با ايشان صلح كرد كه در يكى از آن دووقت گريه كند ودر ديگرى ساكت باشد؛ و اما فاطمه (عليها السلام) پس آنقدر گريست بر وفات رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) كه اهل مدينه از گريه اومتاءذى شدند وگفتند به اوكه ما را آزار كردى از بسيارى گريه خود، پس آن حضرت می رفت به مقبره شهداى احد وآنچه می خواست می گريست وبه سوى مدينه برمی گشت؛ واما على بن الحسين (عليه السلام) پس بر مصيبت پدر خود بيست سال گريست وبه روايتى چهل سال وهرگز طعام نزد اونگذاشتند كه گريه نكند وهرگز آبى نياشاميد كه نگريد تا آنكه يكى از آزاد كرده های آن حضرت گفت: فداى توشوم يابن رسول اللّه! می ترسم كه خود را از گريه هلاك كنى، حضرت فرمود كه (شكايت می كنم مصيبت واندوه خود را به سوى خدا و می دانم از خدا آنچه شما نمی دانيد) همانا من هرگز به ياد نمی آورم شهادت فرزندان فاطمه را مگر آنكه گريه در گلوى من می گيرد.

شيخ طوسى به سند معتبر از ابن عباس روايت كرده است كه چون هنگام وفات حضرت رسول (صلی اللّه عليه وآله وسلم) شد آن قدر گريست كه آب ديده اش بر محاسن مباركش جارى شد گفتند: يا رسول اللّه! سبب گريه شما چيست؟ فرمود: گريه می كنم براى فرزندان خود وآنچه نسبت به ايشان خواهند كرد بَدانِ امّت من بعد از من، گويا می بينم فاطمه دختر خود را که بر او ستم كرده باشند بعد از من و او ندا كند كه يا اَبَتاه، واَحدى از امت من او را یاری نكند؛ چون فاطمه (عليها السلام) اين سخن را شنيد گريست، حضرت رسول (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمود كه گريه مكن اى دختر من، فاطمه (عليها السلام) گفت: گريه نمی كنم براى آنچه بعد از توبا من خواهند كرد وليكن می گريم از مفارقت تو يا رسول اللّه (صلی اللّه عليه وآله وسلم) . حضرت فرمود كه بشارت باد ترا اى دختر من كه زود به من ملحق خواهى شد وتو اول كسى خواهى بود كه از اهل بيت من به من ملحق می شود.»(1)

ای تو خاتون همه کشور ملک و ملکوت***ای تو بانوی همه ملک عرب تا به عجم

ای فروزان فر امکان ز سر دوش انداز***گر نبودی تو جهان بود گروگان عدم

توئی آن دختر نیکو که به رعنائی تو***مادر دهر نیاورد و نیارد ز عدم

دختر اینگونه به صلب ازلیت نایاب***وه چه بانو که بود فخر خواتین امم

نه به پشت قدم این نقش و نه در بطن حدوث***پس از این نقش مجرد فلقد جف قلم

تو اگر سلسله جنبان نشدی هیچ نبود***کی به هستی ز عدم خانه کسی داشت قدم؟

مطلع شمس جمال و أفق ماه جلال***مشرق سر وجود و فلک خلق و شیم

چادر عفتت از بارقه نور خدا***پرده عصمتت از اقمشه شهر قدم

بطن در بطن همه بارقه نور ازل***صلب در صلب همه لامعه علم و کرم

مام در مام همه صاحب جاه و حشمت***باب در باب همه قبله حاجات امم

پدران تو همه یکه سواران وجود***مادران تو همه صاحب اعزاز و حشم

ص: 50

پسران تو بزرگان همه کون و مکان***ابن در ابن همه شمس ضحی بدر ظلم

خجل از سبحه سجاده زهدت یحیی***بنده قدس تو عیسی و کنیزت مریم

فخر جاروب کشیّ حرمت با حوا***شرف بندگی خاک درت با آدم

همسرت حیدر و زو فخر کنی بر حواء***پدرت احمد و زو طعنه زنی بر عالم

عرش بر خاک فتد تا که ببوسد خاکت***بهر تعظیم درت پشت کند گردون خم

معنی سوره قدری و ظهور طاها***بضعه حضرت یاسین و به قرآن توأم

***

بتاب اى مه، تو بر کاشانه من***که تاریک است امشب خانه من

بتاب اى مه، که بینم روى نیلى***بشویم در دل شب جاى سیلى

بتاب اى مه که تا با قلب خسته***دهم من غسل، پهلوى شکسته

بتاب اى مه که شُویم من شبانه***ز اشک دیده، جاى تازیانه

بتاب اى مه که تا کلثوم و زینب***ببیند روى مادر در دل شب

بتاب اى مه حسن مادر ندارد***حسین من کسى بر سر ندارد

بتاب اى مه گلستانم خزان شد***به زیر خاک، زهراى جوان شد

***

شهر پیغمبر محیط غم شده***زانوی سردار خیبر خم شده

ص: 51

آسمان بر اشک او مبهوت بود***جان شیرینش در آن تابوت بود

او پی تابوت زهرا می دوید***نه، بگو تابوت، او را می کشید

کم کم از دستش زمام صبر رفت***با دو زانو تا کنار قبر رفت

زانویش لرزید اما پا فشرد***دست ها را جانب تابوت برد

خواست گیرد آن بدن را روی دست***زانویش لرزید باز از پا نشست

کرد چشمی جانب تابوت باز***گشت با جانان خود گرم نیاز

کای وجودت عرش حق را قائمه***یاریم کن یاریم کن فاطمه

یاریم کن کز زمین بردارمت***با دو دست خود به گل بسپارمت

وای بر من مرده ام یا زنده ام***قبر تو یا قبر خود را کنده ام

آسمان، اشک علی را پاک کن***جای محبوبم مرا در خاک کن

این چراغ چشم خون بار من است***این همان تنهاترین یار من است

صبر کردم تا شکست آئینه ام***ای نفس با جان برآ از سینه ام

یا محمد دختر خود را بگیر***لاله نیلوفر خو را بگیر

در دل شب پر شکسته بلبلی***برده بهر باغبان خونین گلی

گل مگو پامال گشته لاله ای***برگ برگش را صدای ناله ای

خاک، گلی می شد زاشک جاری اش***تا کند دستی زرحمت یاری اش

ناگهان از آن بهشت بی نشان***گشت بیرون دست های باغبان

کای شکسته بال و پر بلبل بیا***وی به قلبت مانده داغ گل بیا

باغبانم، هست و بودم را بده***یا علی یاس کبودم را بده

از چه یاسم این چنین پرپر شده***لاله من باغ نیلوفر شده

ای بیابان گل زاشک جاری ات***آفرین بر این امانت داری ات

باغبان تا یاس پرپر را گرفت***اشک خجلت چشم حیدر را گرفت

ص: 52

یا محمد از رخت شرمنده ام***فاطمه جان داده و من زنده ام

شاخه یاست اگر بشکسته بود***دست های باغبانت بسته بود

***

نیافریده خداوند کردگار احد***زنی بمرتبه و جاه دختر احمد

سزد که فاطمه را دختر خدا گویم***نگفته بود اگر لم یلد و لم یولد

***

علی تابوت زهرا را چو می برد***برای اولین بار او زمین خورد

***

می گفت زهرا فریاد زین درد***یک مرد تنها یک شهر نامرد

یکدست می زد بگوشت بشکست***یکدست دست حق را می بست

حق را می زد دست باطل***زهرا مقتول قنفذ قاتل

آنروز دل ها شد پاره پاره***بشکست در گوش یک گوشواره

***

با پهلوی بشکسته حامی عدل و دین شد***از بس زدند او را او نقش بر زمین شد

تنها نه یک مغیره هر کس که بود آنجا***با هر چه داشت در دست می زد به جسم

زهراء

***

سلام ما سلام ما به رحمت و به جود تو***سلام ما سلام ما به چهره ی كبود تو

سلام ما سلام ما به قلب داغديده ات***سلام ما سلام ما به قامت خميده ات

سلام ما سلام ما به طفل نا اميد تو***سلام ما سلام ما به محسن شهيد تو

سلام ما سلام ما به چهره ی خجسته ات***سلام ما سلام ما به پهلوى شكسته ات

ص: 53

سلام ما سلام ما به گريه های دخترت***سلام ما سلام ما به ناله های شوهرت

سلام ما سلام ما به نغمه ی حجاز تو***سلام ما سلام ما به آخرين نماز تو

سلام ما سلام ما به صحنه ی مدينه ات***سلام ما سلام ما به خون زخم سينه ات

سلام ما سلام ما به قلب پر زداغ تو***سلام ما سلام ما به قبر بى چراغ تو

***

ای مدینه شهر زیبای رسول***ای مدینه شهر عذرای بتول

ای مدینه مدفن زهرای ما***در تو پنهان گل بن گل های ما

لحظه ای بنشین به باب گفتگو***قصه پروانه را با من بگو

خانه مولا کدامین خانه است***شمع مولا از چه بی پروانه است

شمع بی پروانه را تو دیده ای***آتش آن خانه را تو دیده ای

آتشی که خانه را ویرانه کرد***در وجود فاطمه کاشانه کرد

ضرب در، پهلوی زهرا را شکست***آه زهرا عرش اعلا را شکست

غنچه ای پرپر ز دامانش فتاد***محسنش آن پاره جانش فتاد

ای مدینه شهر اندوه علی***مخزن اسرار انبوه علی

ای مدینه شاهد وحی جلی***خود شنیدی لافتی الا علی

از ملا ئک این سرود و این شعار***نغمه لاسیف الا ذولفقار

وحی مُنزل محرم آن خانه بود***خانه زهرا مگر ویرانه بود

دست مولا از عداوت بسته شد***جان مولا از شقاوت خسته شد

در کجا رسم جوانمردی بود***مرد را پاسخ به نامردی بود

ای مدینه این همه تو دیده ای***زان سبب گل های ما را چیده ای

سینه ام مملو زاندوه و غم است***زینب دل خسته غرق ماتم است

یاد زهرا در وجودش زنده است***رفته زهرا لیک روحش مانده است

ص: 54

یاعلی زینب دلش بشکسته شد***کوله بار کربلایش بسته شد

ابن ذی الجوشن چو خنجر بر کشید***مرغ عشق از جان زینب پر کشید

(جعفری) جانش فدای زینبت***افکند سر را به پای زینبت

ص: 55

إِسْرَائِيلَ؛ و از پيامبر اكرم (صلی اللّه عليه وآله وسلم) شنيدم که می فرمود: مثل اهل بيت من در امتم مانند كشتى نوح است، هر كه سوار آن شد نجات يافت و هر كه فاصله گرفت غرق شد، و مانند باب حطه(1)

در بنى اسرائيل است.

ثُمَّ قَالَ: يَا بَاذَرٍّ مَنْ عَمِلَ لآِخِرَتِهِ كَفَاهُ اَللَّهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ وَآخِرَتِهِ وَمَنْ أَحْسَنَ فِيمَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ اَللَّهِ كَفَاهُ اَللَّهُ اَلَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ عِبَادِهِ وَمَنْ أَحْسَنَ سَرِيرَتَهُ أَحْسَنَ اَللَّهُ عَلاَنِيَتَهُ؛ سپس فرمود: يا اباذر هر كه عمل براى آخرت خود كند، خداوند امور دنيا و آخرتش را كفايت خواهد كرد، و هر كه بين خود و خدا به نيكى پردازد، خداوند آنچه بين او و مردم است برايش درست می كند، و هر كه قلبش را اصلاح نمايد خداوند ظاهر او را نيكو می نمايد.

إِنَّ لُقْمَانَ اَلْحَكِيمَ قَالَ لاِبْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ: يا بُنَيَّ، مَنَ ذَا اَلَّذِي اِبْتَغَى اَللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ فَلَمْ يَجِدْهُ، وَمَنْ ذَا اَلَّذِي لَجَأَ إِلَى اَللَّهِ فَلَمْ يُدَافِعْ عَنْهُ، أَمْ مَنْ ذَا اَلَّذِي تَوَكَّلَ عَلَى اَللَّهِ فَلَمْ يَكْفِهِ، ثُمَّ مَضَى يَعْنِي عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ؛ لقمان حكيم به فرزندش در حالى كه او را پند مي داد گفت: پسرم چه كسى جوياى خدا شد او را نيافت؟ و چه كسى به خدا پناه برد خدا از او دفاع نكرد؟ و چه كس به خدا توكل كرد وخداوند كار او را درست نكرد؟

فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُ اَللَّهُ: وَاَلَّذِي نَفْسُ أَبِي ذَرٍّ بِيَدِهِ، مَا مِنْ أُمَّةٍ اِئْتَمَّتْ أَوْ قَالَ اِتَّبَعَتْ رَجُلاً وَفِيهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَدِينِهِ مِنْهُ إِلاَّ ذَهَبَ أَمْرُهُمْ سَفَالاً؛(2) سپس على (عليه السلام) رد شد. ابوذر جمعيت را مخاطب قرار داده گفت: قسم به کسی که جان اباذر در اختيار اوست، هيچ امتى نيست كه پيشوا قرار داد (يا گفت پيروى كرد از شخصى) و حال اين كه در ميان آنها داناتر از آن شخص به خدا و دين وجود دارد مگر اين كه كار آنها تباه شده است.»

ص: 57

ابوذر (رحمه اللّه) این حدیث را از پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) نقل کرده است. با دقت و تامل در روایت، انسان به طور یقین در می یابد که راه سعادت دنیا و آخرت در گرو محبت و عمل به فرمایشات امیرالمؤمنین (عليه السلام) و فرزندان معصوم ایشان می باشد.

ابان بن ابی عیاش می گوید: بر على بن الحسين امام زین العابدین (عليه السلام) وارد شدم، ابو طفيل عامر بن واثله صحابى رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) كه از بزرگان اصحاب امیرالمؤمنین (عليه السلام) نيز بود در محضر حضرتش نشسته بود، عمر بن ابى سلمه پسر امّ سلمه همسر پيامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) را هم نزد حضرتش ديدم. در طى سه روز و هر روز از صبح تا شب همۀ كتاب را بر او و ابو طفيل و على بن الحسين (عليهما السلام) به اين صورت كه هر روز صبح عمر و عامر نزد حضرت می آمدند و كتاب را بر حضرتش می خواندند كه سه روز طول كشيد. حضرت به من فرمود:

«سليم راست گفته، خداى رحمتش كند، همه اينها احاديث ما است، می شناسيمش.»

ابو طفيل و عمر بن ابى سلمه گفتند: حديثى در آن نيست كه آن را از على (عليه السلام) و سلمان و ابوذر و مقداد نشنيده باشيم. به ابو الحسن على بن الحسين (عليهما السلام) گفتم: فدايت گردم! برخى از مطالب كتاب برايم سنگين است چرا كه در آن هلاك همۀ امت محمد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) از مهاجران و انصار و تابعان به جز شما اهل بيت و پيروان شما آمده است. فرمود:

«يَا أَخَا عَبْدِ الْقَيْسِ، أَ مَا بَلَغَكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) قَالَ: إِنَّ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ فِي قَوْمِهِ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَمَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ وَكَمَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ؛ اى برادر عبد القيسى! آيا نشنيده ای كه رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمود: اهل بيتم در ميان امتم مانند كشتى نوح در ميان قومش هستند كه هر كه سوار شد نجات يافت و هر كه از آن روى گرداند غرق گرديد، و مانند باب حطّه در ميان بنى اسرائيل»؟

گفتم: آرى! شنيده ام.

فرمود: چه كسى تو را حديث كرد؟ گفتم: از بيش از صد فقيه شنيده ام... .

ص: 58

سپس عمر بن ابى سلمه رو كرد به من و گفت: به خدا سوگند! من از كسى شنيده ام كه از همۀ اينان بهتر است؛ از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) شنيدم، با همين دو گوشم شنيدم و قلبم آن را در خود جاى داد.

راوی می گوید سپس حضرت على بن الحسين (عليهما السلام) رو كرد به من و فرمود:

أَ وَلَيْسَ هَذَا الْحَدِيثُ وَحْدَهُ يَنْتَظِمُ جَمِيعَ مَا أَفْظَعَكَ وَعَظُمَ فِي صَدْرِكَ مِنْ تِلْكَ الْأَحَادِيثِ؟ اتَّقِ اللَّهَ يَا أَخَا عَبْدِ الْقَيْسِ، فَإِنْ وَضَحَ لَكَ أَمْرٌ فَاقْبَلْهُ وَإِلَّا فَاسْكُتْ تَسْلَمْ وَرُدَّ عِلْمَهُ إِلَى اللَّهِ فَإِنَّكَ بِأَوْسَعَ مِمَّا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ؛(1)

آيا همين يك حديث به تنهايى تمام آنچه را كه از آن احاديث بر تو ناگوار و سخت و باور نكردنى آمده، هموار و قابل هضم نمی سازد؟ اى برادر عبد القيسى! تقواى خدا پيشه كن؛ اگر موضوعى براى تو روشن بود آن را بپذير وگرنه خاموشى پيشه كن و علم آن را به خدا واگذار، چرا كه آزادى و حق چنين كارى را دارى.»

انتخاب الهی راه ضلالت و گمراهی است. خدای متعال می فرماید:

«{فَإِنْ لَمْ يَسْتَجيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمين}؛(1) پس اگر تو را اجابت نكردند، بدان كه فقط هوس های خود را پيروى می كنند؛ و كيست گمراه تر از آن كه بی راهنمايى خدا از هوسش پيروى كند؟ بی ترديد خدا مردم ستمگر را راهنمايى نمی كند.»

گمراهی این است که انسان راهی انتخاب کند که بدون راهنمای خدا باشد.

ابن أبى نصر از أبى الحسن (عليه السلام) روايت كرده كه در معنى آیه شریفه فرمود:

«مَنِ اتَّخَذَ دِينَهُ رَأْيَهُ بِغَيْرِ إِمَامٍ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى؛(2) منظور كسى است كه دين خويش را به رأى و نظر خود گرفته باشد نه از امامی از امامان راهنما.»

و از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) حدیث است که فرمودند:

«مَنْزِلَةُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَسَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَمَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ، تَعَلَّمُوا مِنْ عَالِمِ أَهْلِ بَيْتِي وَمَنْ تَعَلَّمَ مِنْ عَالِمِ أَهْلِ بَيْتِي نَجَا؛(3)

جایگاه اهل بیتم در میان شما مانند کشتی نوح است، هر که سوار آن شود نجات می یابد و هر که از آن تخلف ورزد غرق و نابود می شود. از عالم اهل بیتم بیاموزید، و هر که از عالم اهل بیتم بیاموزد نجات می یابد.»

امیرالمؤمنین (عليه السلام) در نهج البلاغه می فرماید:

«إِنَّمَا مَثَلِي بَيْنَكُمْ كَمَثَلِ السِّرَاجِ فِي الظُّلْمَةِ يَسْتَضِيءُ بِهِ مَنْ وَلَجَهَا فَاسْمَعُوا أَيُّهَا النَّاسُ وَعُوا وَأَحْضِرُوا آذَانَ قُلُوبِكُمْ تَفْهَمُوا؛(4) به درستى كه مثل من در ميان شما مثل چراغي است در تاريكى، روشنى می طلبد به او كسى كه داخل شود در آن تاريكى، پس بشنويد اى مردمان و حفظ نمائيد، و حاضر سازيد گوش های قلب ها را تا بفهميد.»

ص: 60

در مدت ضربت خوردن حضرت امیرالمؤمنین (عليه السلام) تا شهادت آن حضرت، مطالب و توصیه های زیادی از آن حضرت نقل شده است. از جمله منصور بن عمرو بن حمق خزاعى گويد:

«أُغْمِيَ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (عليه السلام) حِينَ ضَرَبَهُ ابْنُ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ فَأَفَاقَ وَهُوَ يَقُولُ: طُوبى لَهُمْ وَطُوبَى لَكُمْ وَطُوبَاهُمْ أَفْضَلُ مِنْ طُوبَاكُمْ. قَالَ قُلْتُ: صَدَقْتَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، طُوبَاهُمْ بِرُؤْيَتِكَ، وَطُوبَانَا بِالْجِهَادِ مَعَكَ، وَطُوبَانَا بِطَاعَتِكَ، وَمَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ طُوبَاهُمْ أَفْضَلُ مِنْ طُوبَانَا؟ قَالَ (عليه السلام) : أُولَئِكَ شِيعَتِيَ الَّذِينَ يَأْتُونَ مِنْ بَعْدِكُمْ يُطِيقُونَ مَا لَا تُطِيقُونَ وَيَحْمِلُونَ مَا لَا تَحْمِلُون؛(1)

زمانى كه امير المؤمنين (عليه السلام) به وسيله شمشير ابن ملجم لعنه اللّه ضربه خورد بيهوش شد، زمانى كه به هوش آمد می فرمود: خوشا به حالشان و خوشا به حال شما، و نيك بختى آن ها را از نيك بختى شما بهتر است، گفتم: راست می گويى اى امير مؤمنان! نيك بختى آنان به ديدن تو و نيك بختى ما به جهاد با تو و اطاعت از توست، چه كسانى هستند آن ها كه نيك بختي شان بهتر از نيك بختى ماست؟ امام (عليه السلام) فرمود: آن ها شيعيان من هستند كه بعد از شما خواهند آمد، قدرت دارند بر آنچه شما بر آن قدرت نداريد و تحمل می كنند آنچه را كه شما نمی توانيد تحمل كنيد.»

و از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) حدیث است که فرمود:

«مَنْ آذَى جَارَهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ رِيحَ الْجَنَّةِ {وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ}،(1) وَمَنْ ضَيَّعَ جَارَهُ فَلَيْسَ مِنَّا؛(2) هر كه همسايه اش را اذيّت كند خداوند بوى بهشت را بر او حرام گرداند، «و جاى وى در جهنم است، و بد جايگاهى دارد»، و هر كس حق همسايه را از بين ببرد از ما نيست.»

و فرمود:

«لَيْسَ مِنِّي مَنِ اسْتَخَفَ بِصَلَاتِهِ، لَيْسَ مِنِّي مَنْ شَرِبَ مُسْكِراً، لَا يَرِدُ عَلَيَّ الْحَوْضَ لَا وَاللَّهِ؛(3) هر كس نماز خود را كوچك بشمارد و نظرش سبك شمردن نماز باشد از من نيست و جزء امّت من به حساب نمی آيد، و هر كس مست كننده ای بنوشد از من نيست و در كنار حوض كوثر (در قيامت) بر من وارد نخواهد شد هرگز به خدا سوگند.»

نیز فرمود:

«أَلَا إِنَّ شِرَارَ أُمَّتِيَ الَّذِينَ يُكْرَمُونَ مَخَافَةَ شَرِّهِمْ أَلَا وَمَنْ أَكْرَمَهُ النَّاسُ اتِّقَاءَ شَرِّهِ فَلَيْسَ مِنِّي؛(4) آگاه كه بدان امتم آنانند كه از ترس شرشان محترمند، و هر كه را مردم از ترس شرش احترام كنند از من نيست.»

و فرمود:

«يَا عَلِيُّ شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ، وَشَرٌّ مِنْ ذَلِكَ مَنْ بَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْيَا غَيْرِه؛(5)

بدترين مردم كسى است كه آخرتش را به دنيايش بفروشد و بدتر از او كسى است كه آخرت خود را براى دنياى ديگران بفروشد.»

«دَخَلَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ وَكَانَ أَبُو جَعْفَرٍ (عليه السلام) يُسَمِّيهِ سَعْدَ الْخَيْرِ وَهُوَ مِنْ وُلْدِ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ مَرْوَانَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ (عليه السلام) فَبَيْنَا يَنْشِجُ كَمَا تَنْشِجُ النِّسَاءُ، قَالَ: فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ (عليه السلام) : مَا يُبْكِيكَ يَا سَعْدُ؟ قَالَ: وَكَيْفَ لَا أَبْكِي وَأَنَا مِنَ الشَّجَرَةِ الْمَلْعُونَةِ فِي الْقُرْآنِ؟ فَقَالَ لَهُ: لَسْتَ مِنْهُمْ، أَنْتَ أُمَوِيٌّ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ، أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ يَحْكِي عَنْ إِبْرَاهِيمَ: {فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي}(1)؛(2) سعد بن عبد الملك كه او را حضرت باقر (عليه السلام) سعد الخير می ناميد خدمت آن جناب رسيد. سعد از فرزندان عبد العزيز بن مروان بود، مثل زن های مصيبت زده اشگ می ريخت. امام (عليه السلام) فرمود: چرا گريه می كنى؟ عرض كرد: چرا گريه نكنم، و حال اين كه در قرآن مرا از شجره ملعونه شمرده اند؟ حضرت فرمود: تو از آنها نيستي، تو اموي هستي که از ما اهل بيتي، مگر نشنيده ای اين آيه را كه خداوند از قول ابراهيم نقل می كند: « هر كه پيرو من باشد از جمله ما است.»

کمال در مسیر اهل بیت (عليهم السلام) بودن است. یک اموی هم می تواند با اعتقاد به حقانیت اهل بیت (عليهم السلام) و رعایت اوامر آنان در مسیر سعادت ابدی قرار گیرد تا جائی که امام معصوم (عليه السلام) چنین از او یاد کنند.

وشرّفنا بك؛(1)

اول کسی که قبل از انبیاء و اوصیاء داخل بهشت می شود علی بن ابی طالب است. ابو دجانه عرض کرد: ای رسول خدا، به ما خبر ده از خدای تعالی که شما را خبر داده همانا بهشت حرام است بر انبیاء مادامی که شما داخل نشده باشید! و بر همه امت ها تا امت شما داخل شوند! حضرت فرمود: آری، ای برادر انصاری، آیا نمی دانی صاحب پرچم جلودار قوم است؟ سپس علی بن ابی طالب که حامل پرچم حمد در روز قیامت و جلوی من است داخل بهشت می شود و من پشت سرش می روم. پس علی بر می خیزد در حالی که سیمایش از خوشحالی می درخشد و می گوید: «حمد خدا را که ما را به وسیله شما هدایت فرمود ای رسول خدا و به وسیله شما به ما شرافت بخشید.»

و در روایت رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) آمده است که لوایی از نور است و عمود آن از یاقوت و بر آن لوا نوشته شده است: لا اله الا اللّه و محمد رسول اللّه.(2)

بنده خدایی را که از دوستان حضرت امیرالمؤمنین (عليه السلام) می باشد به صحنه ی محشر می آورند و به حساب او رسیدگی می کنند ولی حسنه کم می آورد. به او می گویند دوستانت را صدا بزن تا به تو کمک کنند. در روایت دارد اول کسی که جواب این شخص را می دهد امیرالمؤمنین (عليه السلام) است. عده ای از دوستان او نیز جمع می شوند تا چیزی به او بدهند که حضرت می فرماید: خودتان چه می کنید؟ عرض می کنند: به لطف الهی، حضرت می فرماید: شما نمی خواهد چیزی بدهید، آن وقت یک نفس از انفاس امیرالمؤمنین (عليه السلام) را در «ليلة المبيت»(3) به او می دهند و

ص: 64

تمام مشکلاتش حل می شود.

می داد و گاهى می فرمود كه چه مانع شده است بدبخت ترین امّت را كه محاسن مرا از خون سرم خضاب كند؟

و در آن ماه رمضانى كه واقعه شهادت آن جناب در آن ماه اتّفاق افتاد بر منبر اصحاب خويش را اعلام فرمود كه امسال به حج خواهيد رفت و من در ميان شما نخواهم بود و در آن ماه يك شب در خانه امام حسن (عليه السلام) و يك شب در خانه امام حسين (عليه السلام) و يك شب در خانه جناب زينب (عليها السلام) دختر خود كه در خانه عبداللّه بن جعفر بود افطار می فرمود و زياده از سه لقمه تناول نمی فرمود، از سبب آن حالت می پرسيدند می فرمود:

امر خدا نزديك شده است می خواهم خدا را ملاقات كنم و شكم من از طعام پر نباشد و بعضى نگاشته اند كه يك روز از بالاى منبر به جانب فرزندش امام حسن (عليه السلام) نظرى افكند و فرمود: اى ابا محمّد! از اين ماه رمضان چند روز گذشته است؟ عرض كرد: سيزده روز؛ پس به جانب امام حسين (عليه السلام) نظرى كرد و فرمود: اى اباعبداللّه از اين ماه رمضان چند روز مانده؟ عرض كرد: هفده روز؛ پس حضرت دست بر محاسن شريف خود زد و در آن روز لحيه آن جناب سفيد بود و فرمود: وَاللّهِ لَيَخْضِبُها بِدَمِها اِذِا نْبَعَثَ اَشْقيها؛ به خدا قسم كه اشقى امّت، اين موى سفيد را با خون سر خضاب خواهد كرد! پس اين شعر را انشاد فرمود:

شعر:

اُريدُ حَياتَهُ وَيُريدُ قَتْلي***عَذيرَكَ من خَليلِكَ مِنْ مُرادٍ

]من زندگي اين مرد (ابن ملجم پليد) را می خواهم، او كشتن مرا. عذر اين دوست مرادي ات را در اين مقابله به ضد براي من بازگو كن[.(1)

بر سقف اول درب صحن مطهر نیز مکتوب است:

زهی به خاک درت از ره پریشانی***به هر صباح نهد آفتاب پیشانی

آنان که به دل، مهر تو اندوخته اند***پروانه صفت گرد تو پر سوخته اند

از بس که به احسان تو آموخته اند***چون حلقه همه چشم به در دوخته اند

از آن که بحق سرشته آب و گلشان***جز حب علی نباشد اندر دلشان

ص: 66

یک شب به بیابان نجف خوابیدم***از هاتف غیب این صدا بشنیدم

کای قافله سالار بیابان نجف***صد ساله گناه همه تان بخشیدم

***

ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش***پیوسته در حمایت لطف اله باش

از خارجی هزار به یک جو نمی خرند***گو، کوه تا به کوه منافق سپاه باش

چون احمدم شفیع بود روز رستخیز***گو این تن بلاکش من پرگناه باش

آن را که دوستی علی نیست کافر است***گو زاهد زمانه و گو شیخ راه باش

امروز زنده ام به ولای تو یا علی***فردا به روح پاک امامان گواه باش

قبر امام هشتم و سلطان دین رضا***از جان ببوس و بر در آن بارگاه باش

دستت نمی رسد که بچینی گلی زشاخ***باری به پای گلبن ایشان گیاه باش

مرد خدا شناس که تقوی طلب کند***خواهی سپید جامه و خواهی سیاه باش

حافظ طریق بندگی شاه پیشه کن***وانگاه در طریق چو مردان راه باش

***

على اى محرم اسرار مكتوم***على اى حقِّ از حقّ گشته محروم

على اى آفتاب برج تنزيل***على اى گوهر درياى تأويل

على اى شمع جمع آفرينش***تويى چشم و چراغ اهل بينش

على اسم رضىّ بى مثال است***على وجه مُضيئ ذوالجلال است

على جَنبُ القوىّ حق مطلق***على راه سوىّ حضرت حقّ

على در غيب مطلق سرُّالاسرار***على در مشهد حقّ نورالانوار

على هم وزن ثقل اللّه اكبر***على عرش خدا را هست لنگر

على حبل المتين عقل و دين است***امام الاوّلين و الآخرين است

على اى پرده دار پرده غيب***بر افكن پرده از اسرار «لاريب»

ص: 67

به دانايى زكُنه كون آگاه***به هنگام توانايى يداللّه

خم اَبروى او چوگان كونين***كِه جز احمد رسد تا قاب قوسين؟

در اوج عِزّ تعالى و تقدّس***تجلاى جمال فيض أقدس

درآن ظلمت كه اين آب حيات است***خليلِ عشق و خضرِ عقل مات است

گشايد گر زبان فصل الخطابست***فرو بندد چو لب علم الكتاب است

به تشريع و به تكوين جانِ تن اوست***ولىّ اللّه قائم بالسّنن اوست

ببخشد در ركوع خاتم گدا را***به سجده جان و دل داده خدا را

يَلى الخلق و يَلى الحقّ در على جمع***فلك پروانه رخسار اين شمع

شب إسراء به خلوتگاه معبود***لسانُ اللّه على، احمد، اُذُن بود

كلام اللّه ناطق شد از آن شب***كه حق با لهجه او گفت مطلب

خدا را خلوت آن شب با نبى بود***و «ما اوحى إلى عبده» على بود

چه موزون تر بود زان قد و قامت***كه ميزان است در روز قيامت

چه عمر اين جهان آخر سر آيد***على با كبرياى حق بيايد

بدست او كليد جنّت و نار***جدا سازد صف ابرار و فجّار

گشايد او درِ خلدِ برين را***نمايد «اُزلفت للمتقين» را

فرود آيند چون بر حوض كوثر***«سقاهُم ربّهم» با دست حيدر

نگاهى گر كند آن ماه رخسار***به خورشيد فلك مانَد ز رفتار

هلال ابرويش با يك اشارت***كند ردّ شمس هنگام عبادت

نهيبى گر زند آن شير يزدان***زقهر او بسوزد جان شيطان

كسى كه نزد آن أعلى علىّ است***همو بر ما سَوى يكسر ولىّ است

تويى صبح أزل بنما تنفّس***كه تا روشن شود آفاق و انفس

كه موسى آنچه را ناديده در طور***ببيند در تو اى نورٌ على نور

ص: 68

تويى در كنج عِزلت كَنز مخفى***بيا بيرون كه هستى تاجِ هستى

تو در شب شاهد غيب الغيوبى***تو اندر روز ستّارالعيوبى

تو نوراللّه انور در نمُودى***ضياءاللّه اَزْهر در وجودى

تو ساقىّ زُلال لا يزالى***جهان فانى تو فيض بى زوالى

تو اوّل واردى در روز موعود***تو اوّل شاهدى در يوم مشهود

لواى حمد در دست تو بايد***علمدارى خدا را چون تو شايد

نه تنها پيش تو پشت فلك خم***كه آدم تا مسيحا زير پرچم

اگر بى تو نبودى ناقص آيين***نبود «اليوم اكملت لكم دين»

تو چون هستى ولىّ عصمة الدين***ندارد دين و آيين بى تو تضمين

به دوش مصطفى چون پا نهادى***قَدَم بر طاق «أو أدنى» نهادى

كه جز دست خدا را هست قدرت***گذارد پاى بر مهر نبوت

نباشد جز تو ثانى مصطفى را***تويى در انّما ثالث خدا را

چو در روى تو نور خود خدا ديد***تو را ديد و براى خود پسنديد

چو آن سيرت در اين صورت قلم زد***تبارك گفت بر خود كاين رقم زد

اگر بر ما سوى شد مصطفى سَر***بر آن سر مرتضى شد تاج و افسر

بود فيض مقدّس سايه تو***زعقل و وهم برتر پايه تو

تو را چون قبله عالم خدا خواست***به يُمْنِ مولد تو كعبه را ساخت

خدا را خانه زادى چون تو بايد***كه لوث لات و عُزّى را زدايد

شد از نام خدا، نام تو مشتق***زقيد ما سوى روح تو مطلق

كليد علم حق باشد زبانت***لسانُ اللّه پنهان در دهانت

«سلونى» گو تو در جاى پيمبر***بكش روح القدس را زير منبر

چو بگشايى لب معجز نما را***چو بنمايى كف مشكل گشا را

ص: 69

بَرد آن دم مسيحا را ز سر هوش***كند موسى يد بيضا فراموش

متاع جان چو آوردى به بازار***به «مَنْ يشرى» خدايت شد خريدار

به جاى مصطفى خفتى شب تار***كه از خواب تو عالم گشت بيدار

پرستيدى به اهليّت خدا را***سپر كردى به جانت مصطفى را

سزايت غير نفس مصطفى نيست***جزاى تو به جز ذات خدا نيست

زدى بر فرق كفر و شرك ضربت***زجنّ و انس بردى گوىِ سبقت

كجا عدل تو آيد در عبارت***كه «ثانى اثنين» حقّى در شهادت

حديث منزلت قدر تو باشد***خدا را بندگى فخر تو باشد

تويى اسُّ الاساس عقل و ايمان***تويى سقف رفيع كاخ عرفان

تويى باب مدينه، علم و حكمت***تويى عدل مجسّم، عين عصمت

نشان غيبِ بى نام و نشانى***نگين خاتم پيغمبرانى

خدا را بود سرّى غيب و مكنون***كه كُفو او نبود آدم و من دون

نهفته تحفه در تفّاحه ای بود***به شوقش مصطفى بس راه پيمود

به سرّ مستسر واصل شد آنگاه***كه زد از خاك بر افلاك خرگاه

امين حق رسيد آن دم به مخزن***برون شد گوهر عالم زمكمن

گرفت از دست حق طوبى و كوثر***همايون دخترى زهراى اطهر

سپرد آنگه به تو سرّ خدا را***شدى محرم حريم كبريا را

ملائك مات و مبهوتند كاين كيست***كه جز او كفو ناموس خدا نيست

چو باب اللّه را دست تو بگشود***بجز باب تو شد ابواب مسدود

به حكم محكم «من كنت مولاه»***بود فرمان تو فرمان اللّه

تويى قهر خدا بر دشمنانش***تويى لطف خدا بر دوستانش

تو اقيانوس بى پايان علمى***تو درياى محيط علم و حلمى

ص: 70

خجل از جود تو ابر بهاران***چو بگشايى دو دست فضل و احسان

امير «لافتايى» در فتوت***سرشت فطرتت عدل و مروت

دو شبلت زينت عرش برينند***چراغ آسمان ها و زمينند

به نسل تو به پا دين است و دنيا***طفيل هستيت اُولى و عقبى

تو صاحب رايتى در فتح خيبر***كه محبوب خدايى و پيمبر

چو شد فتح و ظفر هر جا به دستت***شدى دست خدا وين ناز شصتت

فلك يكدانه گوهر در صدف داشت***دُرّى اندر بيابان نجف داشت

شد آن درّ درّة التّاج رسالت***مزيّن شد به آن عرش امامت

كمال الكُلّى و كُلّ الكمالى***ولى اللّه بى مثل و مثالى

ملائك در طواف عكس رويت***به هر جا ذكر خير خلق و خويت

تو برتر از زمين و آسمانى***جهانِ جانى و جانِ جهانى

رسول حق چو همسنگ تو ناديد***تو را با سوره توحيد سنجيد

چو در اخلاص دين گشتى تو يكتا***شدى با سوره اخلاص همتا

به اين سوره چو شد تثليث، قرآن***سه قسمت شد به عرفان تو ايمان

گرفت از اين كتاب آصف چو حرفى***زمين را در نورديد او، به طَرفى

تو كه «من عنده علم الكتابى»***چو دريايى فلك همچون حبابى

غناى مطلق از فقر إلى اللّه***گرفتى و شدى بر اوليا شاه

به تو تفسير شد آيات توحيد***مجسم در تو شد تسبيح و تحميد

گسستى چون علايق از خلايق***شدى ربطِ ميان خلق و خالق

به مالك عهد تو ميزان عدل است***سراسر نهج تو، منهاج عقل است

كتاب تو «هدىً للمتقين» است***كه تالى تلو قرآن مبين است

تو هستى غايت القصواى خلقت***تو هستى عروة الوثقاى حكمت

ص: 71

تو فُرقانى ميان حق و باطل***تو در هر عقده ای حلال مشكل

تو هستى أعظم اسماء حسنى***تو هستى أمثل امثال عليا

تو هستى رقّ منشور حقايق***تو هستى سرّ مستور رقايق

تويى روح و روان آدميت***تويى نفس نفيس خاتميت

شريك عقل كلى در ابوت***رديف خلق اول در اخوت

لسان الصدق حق در آخرينى***دليل ره براى اولينى

تويى واصل به «من دلَّ بذاته»***تويى عارف به اسرار «صفاته»

به سرّ «بل وجدتك» چون رسيدى***زكل ما سوى دل را بريدى

تو چون در اوج «ما ازددت يقينى»***به حقِّ حق اميرالمؤمنينى

نگنجد مدح تو در حد و در حصر***خدا مدّاح و مدحت سوره دهر

در اوصاف تو سيصد آيه نازل***تعالى اللّه از اين بحر فضايل

بِنِه بر سر تو تاج لا فتى را***به دوش افكن رِداى «هَلْ اتى» را

بيا با جلوه «طه» و «يس»***نشين بر مسند ختم النبيّين

كه آدم تا به خاتم جمله يكسر***نمايان گردد از اندام حيدر

بيا و پرچم حق را برافراز***كه حقّ گردد به عدل تو سرافراز

گره بگشا دمی زان راز پنهان***به تورات و به انجيل و به قرآن

چو بگشايى لب از اسرار تنزيل***فرو ريزد به پايت بال جبريل

گهى بر دوش عقل كلّ سوارى***چو خورشيدى كه در نصف النهارى

گهى در چنگ دونانى گرفتار***به مانند قمر در عقرب تار

نواى حقّى اندر سوز و در ساز***يَداللّهى گهى بسته، گهى باز

بر افلاك ار بتابى آفتابى***اگر بر خاك خوابى بوترابى

تعالى اللّه ازين أعجوبه دهر***خدا را مظهر اندر لطفُ در قهر

ص: 72

به شب از ناله اش گوش فلك كر***به روز از پنجه اش خَم، پشت خيبر

بلرزاند ز هيبت مُلك امكان***ولى خود لرزد از آه يتيمان

زجذر و مدّ آن بحر فضايل***خرد سرگشته، پا وامانده در گِل

چه گويم من ز اوصاف كمالش***كه وجه اللّه احسن شد جمالش

چو باشد حيرة الكُمّل صفاتش***خدا می داند و اسرار ذاتش

به وصفش بس كه باشد ظل ممتد***ز ديهور و ز ديهار و ز سرمد

به محراب عبادت چون قدم زد***قدم در عرصه ملك قِدم زد

همه پيغمبران محو نيازش***ز سوره ی انبياء اندر نمازش

كه لرزد عرش و او با قلب آرام***شده در ذكر حقّ، يكباره ادغام

همه سر گشته او از شوق ديدار***دل از كف داده و داده به دلدار

چو فرق شير حق بشكافت شمشير***قلم آن دم شكست و لوح و تقدير

قمر منشقّ شد و بگرفت خورشيد***پريشان عقل كل شد، عرش لرزيد

زمين و آسمان اندر تب و تاب***كه خون آلوده گشته، روى مهتاب

سرى كه مخزن سرّ خدا بود***شكست و كنز مخفى گشت مشهود

قيامت قامتى بر خاك افتاد***بزد جبريل در آفاق فرياد:

كه ثاراللّه ناگه بر زمين ريخت***فغان، شيرازه توحيد بگسيخت

مگر ويران شده اركان ايمان***مگر بشكسته سقف عرش رحمان

فلك، خون درغمش زديده می سفت***على «فزتُ وربّ الكعبه» می گفت

***

تا صورت پیوند جهان بود علی بود***تا نقش زمین بود و زمان بود علی بود

ص: 73

آن قاعه گشایی که در قلعه ی خیبر***برکند به یک حمله و بگشود علی بود

آن گرد سرافراز که اندر ره اسلام***تا کار نشد راست نیاسود، علی بود

آن شیر دلاور که برای طمع نفس***بر خوان جهان پنجه نیالود علی بود

این کفر نباشد، سخن کفر نه این است***تا هست علی باشد و تا بود علی بود

شاهی که ولی بود و وصی بود علی بود***سلطان سخا و کرم و جود علی بود

هم آدم و هم شیث و هم ادریس و هم الیاس***هم صالح پیغمبر و داوود علی بود

هم موسی وهم عیسی و هم خضر و هم ایوب***هم یوسف و هم یونس و هم هود علی بود

مسجود ملایک که شد آدم، ز علی شد***آدم چو یکی قبله و مسجود علی بود

آن عارف سجّاد، که خاک درش از قدر***بر کنگره ی عرش بیفزود علی بود

هم اول و هم آخر و هم ظاهر و باطن***هم عابد و هم معبد و معبود، علی بود

آن لحمک لحمی، بشنو تا که بدانی***آن یار که او نفس نبی بود علی بود

ص: 74

موسی و عصا و ید بیضا و نبوت***در مصر به فرعون که بنمود، علی بود

چندان که در آفاق نظر کردم و دیدم***از روی یقین در همه موجود، علی بود

خاتم که در انگشت سلیمان نبی بود علی بود***آن نور خدایی که بر او بود علی بود

آن شاه سرافراز که اندر شب معراج***با احمد مختار یکی بود علی بود

آن کاشف قرآن که خدا در همه قرآن***کردش صفت عصمت و بستود علی بود

***

چون دید صاحبخانه را از میهمان اکراه نه***شد با اجازت در درون جائی که کسرا راه نه

از طرز تشریفات او غیر از خدا آگاه نه***جز هیبت یزدان کسی دربان آن درگاه نه

حرفی در آن محرمسرا جز باءِ بسم اللّه نه***غیر از عنایات خدا با او کسی همراه نه

جز طفلک تسبیح خوان هم صحبتش دلخواه نه***نازم به این مام و پسر با اینهمه مجد و شرف

***

این خانه را باید خدا در عرش معماری کند***آدم بنایش بر نهد جبریل هم یاری کند

ص: 75

آید خلیل اللّه در او یک چند حجاری کند***او را اولو العزمی دگر منقوش و گچکاری کند

اینسان خدا از خانه اش چندی پرستاری کند***تا ساعتی ازدوستی یک میهمانداری کند

وز میهمانداری دگر امر قوی جاری کند***پس نقش های ما سلف بُد بهر این زیبا خلف

ص: 76

امیر (عليه السلام) تمرد کرد و با هزار نفر به لشکر معاویه ملحق شد. بعد از جنگ جرأت نکرد به کوفه بیاید. نقل شده که او زنی در کوفه داشت. وقتی اقامتش نزد معاویه طول کشید گمان کردند که کشته شده است و همسرش با شخص دیگری ازدواج کرد. وقتی خبر به عبیداللّه رسید به کوفه آمد و به امام (عليه السلام) شکایت عکرمه را کرد. امام (عليه السلام) فرمود:

«ظاهرت علينا عدونا؛ تو دشمن ما را بر ضدّ ما کمک کردی.»

عبیداللّه گفت: آیا این امر، مرا از عدل تو محروم می کند؟ امام فرمود: هرگز، سپس ماجرا را شنید و حکم فرمود که همسرش به او بازگردانده شود. اما همسرش از عکرمه آبستن بود، امام فرمود که بچه متعلق به عکرمه است و زن متعلق به عبیداللّه.

عبیداللّه پس از شهادت امیرالمؤمنین (عليه السلام) به کوفه رفت، هنگامی که امام حسین به سمت کوفه حرکت کرد او از کوفه بیرون آمد تا با ایشان مواجه نشود. اما در نزدیکی کربلا با ایشان مواجه شد و حضرت او را به یاری خود دعوت نمود، اما او دعوت حضرت را رد کرد. حضرت به او فرمود: پس از اینجا دور شو که هر کس صدای یاری خواستن ما را بشنود و به کمک ما نشتابد، در جهنم است.

عبیداللّه پس از واقعه کربلا، به شدت از کوتاهی و قصور خویش پشیمان شد و دائما خود را ملامت می کرد. او در اشعاری این اندوه و حسرت را بیان می کند:

فيا لك حسرة ما دمت حيا***تردد بين حلقي والتراقي(1)

ص: 78

آه از حسرتی که تا زنده ام در میان حلق و گلویم در جریان است.

و سرانجام در جنگ با مصعب بن زبیر از بیم اسیری در سال 68 هجری قمری خود را به فرات انداخت و غرق شد.

کسی که حق را رها کند و فریفته دنیا شود جز حسرت و اندوه ابدی سودی نصیب او نمی شود. غفلت از آخرت و دنیاپرستی انسان را از سعادت ابدی محروم می سازد؛ لذا باید حقیقت دنیا را شناخت تا مبادا تمام سرمایه و هستی فدای دنیای فانی شود.

از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) روایت است که فرمودند:

«ما أخذت الدّنيا من الآخرة إلّا كما أخذ المخيط غرس في البحر من مائه؛(1) دنيا از آخرت آنقدر گرفته كه سوزنى كه در دريا فرو كنند از آب آن گيرد.»

زخارف دنيا در نظرت خوار و «مرگ»، در برابر ديدگانت باشد و [و برای خود در این دنیا] چیزی ذخیره نکن. بدان هر چه (از خير) پيش فرستى، به سود تو و هر چه را بر جاى گذارى، به زيان توست.

2. امیرالمؤمنین (عليه السلام) در نهج البلاغه می فرمایند:

«النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا وَلَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ أُمِّه؛(1) مردم، فرزندان دنيا هستند و كسى را نمی توان به سبب محبت به مادرش سرزنش كرد.»

3. و از حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام) روایت شده که فرمودند:

«سَلُوا اللَّهَ الْغِنَى فِي الدُّنْيَا وَالْعَافِيَةَ وَفِي الْآخِرَةِ الْمَغْفِرَةَ وَالْجَنَّةَ؛(2) از خداوند درخواست کنید بی نیازی و عافیت در دنیا را و برای آخرت خود از خداوند آمرزش و مغفرت و بهشت درخواست کنید.»

4. و امام صادق (عليه السلام) در باره فرمایش خدای عز و جل:

{رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً}(3) رِضْوَانُ اللَّهِ وَالْجَنَّةُ فِي الْآخِرَةِ وَالْمَعَاشُ وَحُسْنُ الْخُلُقِ فِي الدُّنْيَا؛ «پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن، و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار.» حسنه ی دنیا غنی و عافیت است و حسنه ی آخرت مغفرت و جنت است.»

5. نیز در ضمن حدیثی فرمود:

«وَ قَدْ يَجْمَعُهَا لِأَقْوَامٍ إِذَا أُعْطِيَ الْقُوتَ وَرُزِقَ الْعَمَلَ فَقَدْ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةَ؛(4) هر گاه کسی خوراک روزانه اش داده شود و عمل نیک روزی اش گردد، بی گمان خداوند دنیا و آخرت را برای او فراهم کرده است.»

ريشه و سر هر خطاكارى دوستى دنيا است.» بزرگان در جمع بین این روایات چند وجه ذکر کرده اند. حضرت سجاد (عليه السلام) می فرماید: »وَ الدُّنْيَا دُنْيَاءَانِ دُنْيَا بَلَاغٌ وَدُنْيَا مَلْعُونَةٌ»؛(1) «دنیای بلاغ» دنیایی است که به قدر کفایت و حاجت، باید لوازم زندگی را داشته باشد و برای به دست آورد آن تلاش نمود. اما «دنیای ملعون»؛ دنيايي است که انسان در پی اموری مانند حب رياست، شهوات، حب ثروت و... باشد که اين نوع دنیا طلبی ملعون است.

نمونه دیگر از دنیای ملعون، کسی است که برای دنیای مطلوب و نیازهای لازم خود تلاش نکند و بار زندگی خود را بر دوش دیگران بیندازد. رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) در باره چنین افرادی می فرمایند:

«مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى كَلَّهُ عَلَى النَّاس؛(2) ملعون (از رحمت خدا به دور) است، ملعون است كسى كه بارِ خود را بر مردم افكند.»

روزى را ترك كند دعايش مستجاب نخواهد شد؟ گروهى از ياران پيامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) هنگامی كه اين آيه نازل شد: {... وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ...}؛ هر كس از (معصيت) خدا پرهيز كند، خداوند راه خروجى (از تنگدستى و گرفتارى) براى او قرار می دهد، و از جايى كه هيچ حساب نمی كند روزى او را می رساند...»، دكان ها را بستند و به عبادت مشغول شدند، و گفتند: روزى ما تضمين شده است. چون خبر به پيامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) رسيد، آنان را نزد خود خواند و فرمود: «چه چيز شما را به اين كار برانگيخت؟»، گفتند: يا رسول اللَّه! خداوند متكفّل روزى ما شد و ما به عبادت روى آورديم؛ در پاسخ آن ها فرمود: «هر كس چنين كند دعايش مستجاب نخواهد شد، برويد دنبال كسب و كار.»

امروز هم گذشت بهر تلخئی که بود***در انتظار محنت فردا نشسته ایم

خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:

{رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَلا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ}؛(1)

مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از ياد خدا، به خود مشغول نمی دارد.

یعنی تجارت مانع عبادت آن ها نمی شود، نه این که کسب را رها کرده و تنها به دنبال عبادت بروند. پس دنیای خوب دنیای بلاغ و کفایت است.

لقمان به فرزندش می فرماید:

«يَا بُنَيَّ إِنَّ الدُّنْيَا بَحْرٌ عَمِيقٌ وَقَدْ هَلَكَ فِيهَا عَالَمٌ كَثِيرٌ فَاجْعَلْ سَفِينَتَكَ فِيهَا الْإِيمَانَ بِاللَّهِ وَاجْعَلْ شِرَاعَهَا التَّوَكُّلَ عَلَى اللَّهِ وَاجْعَلْ زَادَكَ فِيهَا تَقْوَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَإِنْ نَجَوْتَ فَبِرَحْمَةِ اللَّهِ وَإِنْ هَلَكْتَ فَبِذُنُوبِكَ؛(2) اى پسرم! دنيا درياى عميقى است كه بسيارى در آن غرق شده اند؛ پس بايد كشتىِ [نجات] تو در آن، پَروامندى از خداوند متعال باشد، و پُل تو ايمان به خدا، و بادبان كشتى ات توكّل، و متولّى آن، خرد، و راه نماى آن، دانش، و مسافر آن، شكيبايى.»

«يَا بُنَيَّ خُذْ مِنَ الدُّنْيَا بُلْغَةً وَلَا تَدْخُلْ فِيهَا دُخُولًا يُضِرُّ بِآخِرَتِكَ وَلَا تَرْفُضْهَا

ص: 82

فَتَكُونَ عِيَالًا عَلَى النَّاس؛(1) پسرم! از دنيا به اندازه كفايت (نياز) برگير و آن چنان در دنيا فرو نرو كه به آخرتت زيان رسانَد، و چنان هم رهايش نكن كه سربار مردم گردى.»

امام صادق (عليه السلام) از آباء گرامش از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) روایت می کند که فرمودند:

«مَنْ بَاتَ كَالًّا مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ بَاتَ مَغْفُوراً لَهُ؛(2) هر كس شب را خسته از طلب حلال به روز برساند، آمرزيده است.»

به قدر کفاف روزی فرما.»

نَفْسِي وَعَلَى عِيَالِي وَأَتَصَدَّقُ مِنْهَا وَأَصِلُ مِنْهَا وَأَحُجُّ مِنْهَا، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) : لَيْسَ هَذَا طَلَبَ الدُّنْيَا هَذَا طَلَبُ الْآخِرَة؛(1)

ما دنیا را می طلبیم و می خواهیم که در دست ما واقع شود. حضرت فرمود: دنیا به چه کار تو می آید؟ گفت: زندگی خود و اهل خانه ام را با آن می گذرانم و صله رحم انجام می دهم و بر فقرا و بیچارگان تصدق می نمایم و بعد از همه اینها به حج و عمره می روم. حضرت فرمود: معنای دنیاطلبی این نیست. این طلب آخرت است.»

جمع سوم این است که دنیا کوچک است و ارزش انسان مافوق دنیا است. آیات قرآن نشان می دهد که تمام موجودات برای آفرینش انسان است. خدای متعال در آیات متعدد قرآن کریم به این امر تصریح می فرماید:

1. {وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُون}؛(2)و

شب و روز و خورشيد و ماه را براى شما رام گردانيد، و ستارگان به فرمان او مسخّر شده اند. مسلماً در اين [امور] براى مردمی كه تعقل می كنند نشانه هاست.

2. {هُوَ الَّذي أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً لَكُمْ مِنْهُ شَرابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فيهِ تُسيمُونَ}؛(3)

اوست كسى كه از آسمان، آبى فرود آورد كه [آب] آشاميدنى شما از آن است، و روييدنی[هايی] كه [رمه های خود را] در آن می چرانيد [نيز] از آن است.

3. {وَ الْأَنْعامَ خَلَقَها لَكُمْ فيها دِفْءٌ وَمَنافِعُ وَمِنْها تَأْكُلُونَ}؛(4)

و چارپايان را براى شما آفريد: در آنها براى شما [وسيله] گرمی و سودهايى است، و از آنها می خوريد.

4. {اللَّهُ الَّذي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}؛(5) خدا همان كسى است كه دريا را به سود شما رام گردانيد، تا كشتيها

ص: 85

در آن به فرمانش روان شوند، و تا از فزون بخشى او [روزى خويش را] طلب نماييد، و باشد كه سپاس داريد.

و در احاديث قدسى آمده است كه خداوند می فرمايد:

«عبدي خلقت الأشياء لأجلك وخلقتك لأجلي، وهبتك الدنيا بالإحسان والآخرة بالإيمان.خلقت الأشياء لأجلك وخلقتك لأجلى؛(1) اى بنده ام، من همه اشياء را به خاطر تو خلق كردم و تو را هم براى خودم آفريدم و من دنيا را با احسان خود به تو بخشيدم و آخرت را هم به وسيله ايمان به تو دادم.»

مردی روی زمین افتاده و غش کرده است. سلمان بالای سر او آمد، تا این که آن مرد از جا بلند شد و گفت: ای سلمان من انسان غشی نیستم بلکه از بازار آهنگران عبور می کردم، دیدم آنان آهن های سرخ شده را پتک می زنند. به یاد این آیه افتادم: {وَ لَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَديدٍ}؛(1) «و براى [وارد كردن ضربت بر سر] آنان گُرزهايى آهنين است.» سلمان دید این مرد انسان خوبی است لذا با او دوست شد. پس از مدتی که آن مرد بیمار شد و به حال احتضار رسید، سلمان بالای سرش آمد و به ملک الموت گفت: «يَا مَلَكَ الْمَوْتِ ارْفُقْ بِصَاحِبِي؛ ای فرشته مرگ با دوستم مدارا کن.» ملک الموت جواب سلمان را داد به طوری که تمام حاضرین شنیدند: «فَإِنِّي بِكُلِّ مُؤْمِنٍ رَفِيقٌ؛ من به هر مومنی رفق و مدارار می کنم.»(2)

سلمان چون قدر خودش را می دانست و دنیا در نظرش کوچک بود به این درجه از کمال رسیده بود.

رضای الهی گردد.»

و به ابن مسعود فرمودند:

«يَا ابْنَ مَسْعُودٍ، كُلَّمَا أَبْصَرْتَهُ بِعَيْنِكَ وَاسْتَحْلَاهُ قَلْبُكَ، فَاجْعَلْهُ لِلَّهِ فَذَلِكَ تِجَارَةُ الْآخِرَةِ لِأَنَّ اللَّهَ يَقُولُ: {ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ}؛(1)،(2) ای پسر مسعود، هر آن چه که با چشم مي بيني و قلبت آن را حلال مي داند و آن را مي خواهد، آن چيز را براي خدا قرار بده که اين تجارت آخرت است. زيرا خداي تعالي مي فرمايد: «آنچه پيش شماست تمام می شود و آنچه پيش خداست پايدار است.»

وَقَتْلَهُ وَقَالَ يَوْماً وَمِنْ هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ أَنَّ رَأْسَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا (عليه السلام) أُهْدِيَ إِلَى بَغِيٍّ مِنْ بَغَايَا بَنِي إِسْرَائِيل؛(1) با حسين (عليه السلام) بيرون رفتيم، پس در هيچ منزلى فرود نيامد و از جايى كوچ نكرد جز اين كه يحيى بن زكريا و كشته شدن او را بياد می آورد، و روزى فرمود: از پستى دنيا نزد خدا اين بس كه سر يحيى بن زكريا را براى سركشى از سركشان بنى اسرائيل هديه بردند.»

از پستی و بی ارزشی دنیا این که سر نبی خدا حضرت یحیی (عليه السلام) را به خاطر یک زن زانیه برای سلطان سرکش هدیه بردند. و از پستی دنیا این که سر مقدس امام حسین (عليه السلام) را در مجلس یزید ملعون حاضر نمودند و آن پلید به آن جسارت کرد.

غیر شیعه می گویند: جبرئیل یک گوسفندی آورد و گفت: این گوسفند را به جای اسماعیل ذبح کن. عظمت به خاطر یک گوسفند؟! برای فهمیدن قرآن به چه کسی باید مراجعه کرد؟ امام حسین (عليه السلام) در راه مدینه و کوفه به فرزدق فرمود: ای فرزدق، اگر در مدینه به خانه ی ما می آمدی، جای جای جبرئیل را به تو نشان می دادم، این خانه خانه ی وحی است. تفسیر یعنی خبر دادن از مقصود خدا، حال سوال این است که یک فرد عادی چطور می تواند از مقصود و مراد خدا خبر بدهد. ائمه (عليهم السلام) مربوط به وحی هستند و در واقع عین قرآنند.

رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) در حدیث ثقلین که متواتر عند الفریقین است فرمودند:

«إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَعِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي [مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً] وَلَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ؛(1) من در میان شما دو امانت نفیس و گران بها می گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترتم اهل بیت را؛ تا وقتی که از این دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»

بنابراین تفسیر قرآن را باید از خاندان وحی اخذ نمود و الا تفسیر به رای بدون مراجعه به خاندان رسالت جز تباهی و هلاکت چیز دیگری در بر نخواهد داشت.

ائمه (عليهم السلام) در تفسیر برهان(2) در باره این آیه می فرمایند: جبرئیل نازل شد و به

ص: 90

ابراهیم فرمود: پسرت را مکش، چرا که اراده ی خداوند کشته شدن را از فرزند تو برداشت و برای فرزند پیامبر آخر الزمان (صلی اللّه عليه وآله وسلم) مقرر فرمود.

و جنايت مرا اخراج كردند.

پس بعد از مدّتى معاويه مال بسيارى با زهر قاتلى براى جعده فرستاد و پيغام داد كه اگر اين زهر را به حسن (عليه السلام) بخورانى من صد هزار درهم به تو می دهم و ترا به حباله پسر خود يزيد در می آورم؛ پس آن زن تصميم عزم نمود كه آن حضرت را مسموم نمايد.

روزى جناب امام حسن (عليه السلام) روزه بود و روز بسيار گرمی بود و تشنگى بر آن جناب اثر كرده و در وقت افطار بسيار تشنه بود، آن زن شربت شيرى از براى آن حضرت آورد و آن زهر را داخل در آن كرده بود و به آن حضرت بياشاميد، چون آن حضرت بياشاميد و احساس سمّ فرمود كلمه استرجاع گفت و خداوند را حمد كرد كه از اين جهان فانى به جنان جاودانى تحويل می دهد و جدّ و پدر و مادر و دو عمّ خود جعفر و حمزه را ديدار می فرمايد، پس روى به جعده كرد و فرمود: اى دشمن خدا! كشتى مرا، خدا بكشد ترا، به خدا سوگند كه خلفى بعد از من نخواهى يافت، آن شخص ترا فريب داده خدا ترا و او را هر دو را به عذاب خود خوار فرمايد؛ پس آن حضرت دو روز در درد و اَلَم ماند و بعد از آن به جدّ بزرگوار و پدر عالى مقدار خود ملحق گرديد.»(1)

حسن (عليه السلام) آمد، هنگامی كه چشم حسين (عليه السلام) به چهره برادر افتاد گريست، امام حسن (عليه السلام) پرسيد: چرا گريه می كنى؟ حسين (عليه السلام) فرمود: «گريه ام به خاطر آن مصائبى است كه بر تو وارد می شود.» امام حسن (عليه السلام) فرمود: آنچه بر من وارد شود زهرى است كه آن را به من می خورانند، و به وسيله آن كشته می شوم. ولى هيچ روزى به سختى روز (شهادت) تو اى ابا عبداللَّه نيست، كه سى هزار نفر تو را محاصره كنند، در حالى كه ادّعا می كنند از امّت جدّ ما محمّد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) هستند، خود را به اسلام نسبت می دهند، و همه آنها خود را براى كشتن و ريختن خون تو، و بی احترامی به حريم تو، و به اسارت گرفتن اهل بيت تو و غارت خيام تو آماده كرده اند، در اين هنگام است كه خداوند لعنتش را شامل حال بنى اميّه كند، و آسمان خون و خاكستر بر سر مردم بباراند، و هر چيزى حتى حيوانات وحشى و ماهيان درياها براى مصيبت تو می گريند.»

از تاب رفت و طشت طلب کرد و ناله کرد***آن طشت را ز خون جگر باغ لاله کرد

خونی که خورد در همه عمر، از گلو بریخت***دل را تهی زخون دل چند ساله کرد

نبود عجب که خون جگر گر شدش بجام***عمریش روزگار همین در پیاله کرد

نتوان نوشت قصه درد و مصیبتش***ور می توان ز غصه هزاران رساله کرد

زینب درید معجر و آه از جگر کشید***کلثوم زد به سینه و از درد ناله کرد

هر خواهری که بود روان کرد سیل خون***هر دختری که بود پریشان کُلاله کرد

یا رب به اهل بیت ندانم چه سان گذشت***آن روز شد عیان که رسول از جهان گذشت

ص: 94

***

آن شاخ گل که سبز بود در خزان، یکی است***افشانده غنچه گل سرخ از دهان، یکی است

آن گوهری کز آتش الماس ریزه شد***یاقوت خون ز لعل لب او روان، یکی است

آن لعل درفشان که زمرّد نگار شد***داد از وفا به سوده الماس، جان، یکی است

آن نخل طور کز اثر زهر جانگداز***از فرق تا قدم شده آتشفشان، یکی است

آن شاهباز اوج حقیقت که تیر خصم***نگذاشته ز بال و پر او نشان، یکی است

آن خضر رهنما که شد از آب آتشین***فرمانروای مملکت جاودان یکی است

آن نقطه بسیط محیط رضا که بود***حکمش مدار دائره «کُن، فکان» یکی است

آن جوهر کَرَم که چه سودا به سوده کرد***هرگز نداشت چشم به سود و زیان یکی است

چشم فلک ندیده به جز مجتبی کسی***شایان این معامله، آری همان، یکی است

طوبی مثال گلشن آل عبا بُوَد***ریحانه ی رسول خدا مجتبی بود

***

ص: 95

کرد و در حالی که اشک از محاسن مبارکش جاری بود به درگاه خدا عرضه داشت:

«إِلَهِي عَلِمْتُ بِاخْتِلَافِ الْآثَارِ وَتَنَقُّلَاتِ الْأَطْوَارِ أَنَّ مُرَادَكَ مِنِّي أَنْ تَتَعَرَّفَ إِلَيَّ فِي كُلِّ شَيْ ءٍ حَتَّى لَا أَجْهَلَكَ فِي شَيْءٍ؛(1) خداوندا، من از اختلاف آیات و دگرگونی آنها، دانستم که منظور تو از من این است که من تو را در هر چیز بشناسم تا این که به تو در هیچ چیز جاهل نباشم.»

در دعای عرفه امام حسین (عليه السلام) ، دریایی از معارف نهفته است.

خورشید هدایت محروم ساخت؟ عمر و ابوبکر قاتل آن حضرتند. این دو ریشه و اساس تمام ظلم ها و جنایت ها علیه اهل بیت (عليهم السلام) هستند.

زمانی که فلسفه می خواندم از محی الدین عربی - که با تمام مقامات علمی اش حرف هایش را خرافه می دانستم - جمله ای دیدم که جای شگفتی داشت، بعدها متوجه شدم که این حرف ها را از امام حسین (عليه السلام) گرفته است.

امام حسین (عليه السلام) در خطابه ای می فرمایند: همه ی این فرمان ها درست از سوی تو به من، نور رحمتی است که به واسطه ی این در به سوی من باز می شود. امام حسین (عليه السلام) می فرماید: الهی، مردم گاهی از این در به سوی تو نگاه می کنند و گاهی از آن در، خدایا همه این درها برای من است، اما غصه من این است که بین این درهایت یک حاجب است. خدا از حسین (عليه السلام) یک حاجت داشته فارفع بلطفک واجمعنی بخدمة، توکلنی الیک؛ (منبعی برای عبارت پیدا نشد) شبیه آن این است:

بینی و بینک انی ینازعنی***فارفع بلطفک انی من البین

میان من و تو، «من» نزاع می کند، خداوندا به لطفت، «من» را از میان بردار!

یک چک خاص و سفید امضاء است. دیگر دعاها مانند چک های متعارف است. اما انسان چک سفید امضاء را به هر کس نمی دهد؛ اما امام حسین (عليه السلام) صبح عاشورا چک سفید داد و ملائکه آن را تحویل گرفتند و بردند. حال این چک سفید امضاء چیست؟ آن حضرت به خدا عرض کرد:

«اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِي فِي كُلِّ كَرْبٍ، وَرَجَائِي فِي كُلِّ شِدَّةٍ، وَأَنْتَ لِي فِي كُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِي ثِقَةٌ وَعُدَّةٌ، كَمْ مِنْ هَمٍّ يَضْعُفُ فِيهِ الْفُؤَادُ، وَتَقِلُّ فِيهِ الْحِيلَةُ، وَيَخْذُلُ فِيهِ الصَّدِيقُ، وَيَشْمَتُ فِيهِ الْعَدُوُّ، أَنْزَلْتُهُ بِكَ وَشَكَوْتُهُ إِلَيْكَ رَغْبَةً مِنِّي إِلَيْكَ عَمَّنْ سِوَاكَ فَفَرَّجْتَهُ وَكَشَفْتَهُ، وَأَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ نِعْمَةٍ وَصَاحِبُ كُلِّ حَسَنَةٍ وَمُنْتَهَى كُلِّ رَغْبَةٍ؛(1) پروردگارا! تو در هر اندوهى پشت و پناه منى و در هر سختى اميدوارى منى، تو در هر امر مشكلى كه بر من وارد شود تكيه گاه من هستى. چه بسا غم و اندوهى كه دل ها به وسيله آنها ضعيف می شوند و راه های چاره مسدود می گردند دوست در آن خوار و دشمن در آن شاد خواهد شد. من اين گونه مشكلات را به درگاه تو آورده ام و از آنها به تو شكايت می كنم، زيرا من از ديگران بيزار و به تو راغب بوده و تو آنها را بر طرف نمودى، پس ولى هر نعمت و صاحب هر حسنه و منتها درجه هر چيز خواستنى می باشى.»

گاهی انسانی مورد اعتماد و دوست شما است که در سختی ها و راحتی ها با شما همراه است. گاهی فقط در خوشی ها دوست است. عیب بشر این است که انسان ها معمولا در خوشی ها دوست هستند ولی همین که شخص گرفتار شد او را رها می کنند و از گردش پراکنده می شوند. چنین انسان هایی قابل اعتماد نیستند.

امام حسین (عليه السلام) می فرمایند: خدایا در هر اندوه و غصه مورد اطمینان من هستی. در هر مشکلی که بر من وارد شده تو مورد اعتماد و وثوق قلبی من هستی. در ادامه دعا عرض می کند:

ص: 99

«كَمْ مِنْ هَمٍّ يَضْعُفُ فِيهِ الْفُؤَادُ؛(1) چه بسا غم و اندوهى كه دل ها بوسيله آنها ضعيف می شوند.»

خدایا من همه ی این بلاها را در راه تو به جان می خرم، چون غیر از تو را نمی خواهم.

تمام صدیقین و اخیار روز عاشورا نتیجه گرفتند. امام حسین (عليه السلام) خدا را یاری کرد. اشکالی که ملائکه مطرح کردند، خدا در روز عاشورا جواب آنان را داد. در روز حساب دادگاه الهی تشکیل می شود، یک طرف آن ملائکه شاکی و مشتکی علیه خداست، کما این که امیرالمؤمنین (عليه السلام) نیز در دادگاه حاضر شد. در دادگاه خدا، ملائکه شاکی هستند که چرا خلافت را در جنس بشر قرار دادی؟ در روز عاشورا امام حسین (عليه السلام) خدا را در دادگاه بزرگ حاکم کرد و زمانی که خون پاک آن حضرت به عرش رسید، خدای متعال به ملائکه خطاب کرد خلافت را بدین جهت در جنس بشر گذاشتم. آنگاه ملائکه استغفار کردند و عرض کردند: خدایا اجازه فرما تا خدمتگذار آستان مقدس آن عزیز باشیم و حرم مطهرش را جاروب زده، غبار کفش زوار را پاک کنیم.

محتشم سروده:

در بارگاه قدس که جای ملال نیست***سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

عاشورا روزی است که امام حسین (عليه السلام) خدا را حاکم کرد و در چنین روزی ملائکه فهمیدند هیچ مجالی برای شکوه آنان وجود نداشته است. آن ولی خدا با حماسه عظیم و جانفشانی خود و عزیزانش اهداف تمام انبیاء و صدیقین را تامین کرد.

رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، امیرالمؤمنین (عليه السلام) و امامان معصوم از ذریه آن حضرت تا امام زمان (عليهم السلام) همگی ولی خدا هستند. ولایت همه به خاطر وجود مقدس امام حسین (عليه السلام) است. زیرا امام ولی شد و مایه ی ولایت در حسین (عليه السلام) است. ولایت همه ی اولیاء اللّه برای خاطر این است که حسین (عليه السلام) ولی اللّه شده است. تمام مایه ولایت و آنچه را که ولایت را ولایت کرده است، در حسین (عليه السلام) است. ممکن است گفته شود وجود مقدس پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) که قبل از امام حسین (عليه السلام) بوده است؟ فرض کنید بلاتشبیه درون یک صندوقی که خود گوهری گرانبهاست یک جواهر باشد، در این صورت صندوق گرانبهاتر و عزیزتر می شود. مغز بادام است که به تمام درخت و شاخه و برگ آن قیمت داده است. تا وقتی خدای متعال به پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) حسین (عليه السلام) را عطا نفرموده بود جهاد مشهور را نکرده بود، هر چند رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) در جنگ ها پیروزی داشت اما پیروزی ظاهری نمی تواند قداست و معنویت را برساند. آن حضرت در مقابل این جنگ های خونین جنگی نیز در آخر عمر داشت که آن مباهله با نصارای نجران بود. علمای نجران گفتند باید پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) با اسلحه ی الهی بجنگد و آن این بود که موارث انبیاء را بیاورند: عصای موسی، پیراهن یوسف، انگشتر سلیمان و... . ولی خدا هدایت گر و نجات دهنده امت است و برای حقانیت خود آیات و براهین بسیار از او به ظهور می پیوندد.

ياران خود به بيرون رفتند، وقتى جاثليق دست به دعا برداشت، امام هادى (عليه السلام) به يكى از همراهانش دستور داد آمد و مشت او را باز كرد و استخوانى را كه در دستش بود، گرفت و دوباره هوا آفتابى شد، آنگاه حضرت به او فرمود: اكنون دعا كن!

او دعا كرد و دعاى او مستجاب نشد و شك و شبهه از بين رفت و آن جا گفتند: امام (عليه السلام) اسلام و مسلمانان را از انحراف نجات داد. او دعا كرد، امّا هوا آفتابى شد، خليفه پرسيد: اى ابا محمّد! اين استخوان چيست؟ فرمود:

اين مرد از كنار قبر يكى از پيامبران الهى عبور كرد و اين استخوان را به دست آورد و استخوان هيچ پيامبرى ظاهر نشود مگر اين كه باران فرو می ريزد.»(1)

وَنِساءَنا وَنِساءَکُمْ وَأَنْفُسَنا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَي الْکاذِبينَ فَمَنْ حَاجَّکَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَأَبْناءَکُمْ وَنِساءَنا وَنِساءَکُمْ وَأَنْفُسَنا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَي الْکاذِبينَ؛(1) پس هر كه در اين [باره] پس از دانشى كه تو را [حاصل] آمده، با تو محاجه كند، بگو: «بياييد پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم؛ سپس مباهله كنيم، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.»

مرحوم شیخ مفید (رحمه اللّه) می نویسد:

«خداى سبحان آياتى از سوره آل عمران نازل فرمود تا به اين آيه كه فرمايد: «همانا مثل عيسى نزد خداوند مانند آدم است كه او را از خاك آفريد پس به او گفت: باش پس شد، سخن حق از پروردگار تو است و تو مباش از شكّ كنندگان، پس هر كس در آن با تو ستيزه كند از آنچه بيامده است تو را از دانش، بگو بيائيد بخوانيم و فرزندان ما و فرزندان شما را و زنان ما و زنان شما را، و ما خود را و شما خويش را سپس به يكديگر نفرين می كنيم و بگردانيم لعنت خدا را بر دروغگويان.»(2)

پس رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) اين آيات را بر نصاراى نجران خواند، و آنها را به مباهله (يعنى نفرين كردن به يكديگر) دعوت كرده فرمود: همانا خداى عز و جل به من خبر داد كه پس از مباهله هر آن كس كه بر باطل است عذاب بر او نازل شود، و بدان وسيله حق از باطل جدا گردد، پس كشيش بزرگ با عبد المسيح و عاقب براى مشورت انجمن كردند و تصميم ايشان بر اين شد كه تا صبح روز ديگر از او مهلت بخواهند (و فردا با او مباهله كنند) چون به نزد مردان خويش به منزل های خود باز گشتند كشيش بزرگ به آنها گفت: فردا نگاه كنيد ببينيد اگر محمد با فرزندان و خاندان خود آمد از مباهله با او بپرهيزيد، و اگر با اصحاب و يارانش آمد با او مباهله كنيد (و نترسيد) كه بر چيزى نيست (و دين حق را دارا نيست).

چون فردا شد پيغمبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) در حالى كه دست على بن ابى طالب (عليه السلام) را در دست داشت و حسن و حسين از جلو و فاطمه (عليها السلام) از پشت سرش می رفتند براى مباهله حاضر شد، و نصارى نيز كه كشيش بزرگ پيشاپيش آنها بود (براى مباهله) بيرون شدند، همين

ص: 104

كه كشيش، پيغمبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) و همراهانش را بديد پرسيد كه اينان (كه همراهش هستند) كيانند؟ بدو گفته شد:

او پسر عمويش على بن ابى طالب است، و هم او داماد و پدر فرزندان و محبوبترين مردمان به نزد اوست، و آن دو كودك فرزندان دخترش كه از شوهرش على است می باشند، و آن دو نيز محبوب ترین مردمان نزد اويند، و آن زن دخترش فاطمه است كه گرامي ترین مردمان پيش او است، و پيش پيغمبر از ديگران نزديك تر است (يعنى علاقه قلبى آن حضرت به او بيش از ديگران است).

كشيش رو به عاقب و سيد و عبد المسيح كرده گفت: نگاه كنيد و ببينيد كه او با نزديك ترين و گرامی ترين فرزندان و خاندان خود آمده تا به وسيله آنان مباهله كند و با كمال اطمينان به اينكه بر حق است آمده و به خدا سوگند اگر بر برهان خود می ترسيد اينان را به همراه خود نمی آورد، از مباهله كردن با او بپرهيزيد، و به خدا سوگند اگر به خاطر انديشه از قصر (پادشاه روم) نبود هم اكنون من مسلمان می شدم، ولى به هر چه ميانه شما و او سازش و اتفاق می شود با او مصالحه كنيد (و صلح بر قرار سازيد، و هر چه در برابر صلح از شما خواست بپذيريد) و به شهرهای خود بازگرديد، و براى خود فكرى بكنيد، به او گفتند: ما پيرو فرمان تو هستيم هر چه كردى بدان گردن نهيم، پس كشيش رو به حضرت (صلی اللّه عليه وآله وسلم) كرده گفت:

اى ابو القاسم ما با تو مباهله نمی كنيم، ولى مصالحه می كنيم، پس با ما صلح كن بدان چه ما بدان گردن نهيم (و هر چه خواهى براى شرط صلح معين كن تا بپردازيم) پيغمبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) با آنها مصالحه كرد.»(1)

فلاسفه نیز راه به جایی نبردند. و آن مسئله طینت و جبر و تفویض است، می گویند: نمی توانند ذاتی را عوض کنند و ذاتی واسطه ی در عروض و ثبوت ندارد؛ آن وقت نتیجه اش این است:

«السَّعيدُ مَن سَعِدَ في بَطنِ اُمِّهِ، وَالشَّقِيُّ مَن شَقِيَ في بَطنِ اُمِّهِ؛(1) سعادتمند کسی است که در شکم مادر سعادتمند باشد و محروم از لطف خدا کسی است که در رحم مادر محروم باشد.»

اما در باره مسئله طینت می گویند: خوبی از ذات خود شما است، گندم از گندم بروید، جو ز جو.

در یک چنین جهادی خدای متعال با حسین (عليه السلام) این مساله و نزاع را حل کرد. نزاع این بود که خداوند جن را از آتش و آدم را از گل و ملائکه را از نور خلق کرد؛ انسان را مرکبی از عقل و شهوت ساخت. ملائکه به مشکل برخوردند چرا که باید همیشه در طاعت باشند، و جن های کافر همیشه جهنمی باشند. ملائکه گفته بودند که خوبی ذات ما است و شیطان هم می گفت: بدی به ما تعلق دارد؛ اما خدای متعال با خلق انسان ثابت کرد که ذاتی را می شود عوض کرد، و برای این که ثابت کند ممکن است ملائکه را تنزل بدهد و جن را بالا ببرد، در کربلا این حقیقت را ثابت کرد.

فقط می خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.»

قسم دوم، از صفاتی است که فقط پدرشان با ایشان شریک است.

خدای متعال به برکت امام حسین (عليه السلام) مناصبی را به پدرشان عطا فرمود که از این قرار است:

1. با این که خدای متعال تمام مواهب را به پیامبرش عطا فرموده و در زیارات به آن اشاره شده، ولی در زیارت آن حضرت «السلام علیک یا ولی اللّه» وارد نشده است؛ هر چند در قرآن کریم آن حضرت ولی خدا شمرده شده است: {اِنِّما وَليُّكُمْ اللّهُ وَرَسُولُهُ}.(1) اما در زیارت امام حسین (عليه السلام) آمده است:

«السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ وَابْنَ وَلِيِّهِ؛ سلام بر شما ای ولی خدا و فرزند ولی خدا.»

2. یکی دیگر از مناصبی که به امیرالمؤمنین (عليهما السلام) و امام حسین (عليه السلام) عطا شده و در زیارات اربعین امام حسین (عليه السلام) می خوانیم منصب «حبیب اللّه» است. در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«السَّلاَمُ عَلَيْکَ يَا حَبِيبَ اللَّهِ وَابْنَ حَبِيبِهِ؛(2)

سلام بر شما ای حبیب خدا و فرزند حبیب خدا.»

3. در امتیازاتی که خدای متعال به آل ابراهیم عطا فرمود این که یکی از آنان را فقط خلیل کرد و آل پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) این لقب را به امام حسین (عليه السلام) و امیرالمؤمنین (عليه السلام) دادند.

«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيلَ اللَّهِ وَابْنَ خَلِيلِه؛(3) سلام بر شما ای دوست خدا و فرزند دوست خدا.»

4. چهارم سمت انتخاب برای حسین آمده «السَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا نَجِيَّ اللَّهِ».

ص: 107

5. مقام صفوه، و برگزیدگی الهی است. «السَّلَام عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللَّهِ وَابْنَ صَفِيِّه؛(1) سلام بر شما برگزيده خدا و فرزند برگزيده اش.»

6. مقتول به عنوان قتیل اللّه در باره امیرالمؤمنین (عليه السلام) به خدا نسبت داده نشده است، ولی این منصب را آن حضرت به واسطه فرزندش حسین (عليه السلام) پیدا کرد: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا قَتِيلَ اللَّهِ وَابْنَ قَتِيلِه؛(2) سلام بر تو اى كشته خدا و فرزند كشته خدا.»

7. امیرالمؤمنین (عليه السلام) ثاراللّه نبود. ولی از روزی که امام حسین (عليه السلام) ثاراللّه شد بر آن حضرت نیز ثاراللّه اطلاق شد: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ثَارَ اللَّهِ وَابْنَ ثَارِه؛(3) سلام بر تو ای خون خدا و پسر خون خدا.»

قسم سوم، از مناصبی که خدای متعال به امام حسین (عليه السلام) عطا فرمود، اصحاب خاصی است که شریک در برخی فضائل آن حضرت کرده است. پنج صفت را یافتیم که خدای متعال به امام حسین (عليه السلام) و اصحابش عطا فرموده است:

1. مقام و منزلت «ابرار اللّه» بودن است: «السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَبْرَارَ اللَّهِ؛(4) سلام بر شما اى نيكان خدا.»

2. مقام «اصفیاء اللّه» است: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَصْفِيَاءَ اللَّهِ؛(5) سلام بر شما ای برگزیدگان خدا.»

3. منزلت و مقام «اودّاء اللّه» است: السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَصْفِيَاءَ اللَّهِ وَأَوِدَّاءَهُ؛(6) سلام بر شما ای برگزیدگان و مهرورزان به خدا.»

ص: 108

4. مقام «اولیاء اللّه» می باشد: «السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَوْلِيَاءَ اللَّهِ؛(1)

سلام بر شما اى اولياى خدا.»

5. قسم دیگر این است که خدای متعال اصحاب امام حسین (عليه السلام) را واسطه قرار داده است. جابر بن عبداللّه انصاری که نابینا بود به کربلا آمد و کنار تربت پاک سالار شهیدان عرض کرد: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا لُيُوثَ الْغَابَاتِ، السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا سَفِينَةَ النَّجَاة؛(2) سلام بر شما اى شيران بيشه ها، سلام بر شما اى كشتي نجات.»

منصب «کشتی نجات» بودن را اول به امام حسین (عليه السلام) دادند. پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمودند: «اِنَّ الْحُسين مِصباحُ الْهُدی وَسَفينَهُ الْنِّجاة؛(3) به درستی که حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است.» این که چرا پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) امام حسین (عليه السلام) را سفینه و چراغ تعبیر کرده است، در شرح زیارت نوشته ام که پنج نکته دارد:

نکته اول، این است که هرچه به چراغ نزدیک تر می شوی نورش بیشتر می تابد. باید به سوی حرم امام حسین (عليه السلام) شتافت تا بتوان به نورانیت دست یافت.

حسین (عليه السلام) است که هر کسی از هر طبقه ای ولو رانده شدگان را در نهایت احترام به مقصد می رساند. در مجلس حسین (عليه السلام) پاسخ سلام همه داده می شود.

مخصوص آن حضرت آمده است:

«أَشْهَدُ أَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي الْخُلْد؛(1) شهادت می دهم كه خونت در بهشت جاويد جا گرفت.»

تنها دو خون را به آسمان بردند، یکی خون پیشانی و قلب مقدس امام حسین (عليه السلام) بود. در وقتی که امام (عليه السلام) مشغول سخن گفتن و هدایت آن قوم کافر بودند برای این که حرف آن حضرت را قطع کنند سنگی به پیشانی ایشان زدند. امام (عليه السلام) در صدد برآمدند خون های پیشانی را پاک کنند، که خون بند نمی آمد، در این هنگام دامن را بلند کردند تا خون پیشانی را پاک کنند که ناگهان حرمله با تیر سه شعبه قلب امام (عليه السلام) را هدف گرفت. حضرت خون ها را با دست مبارک به جانب آسمان پاشید و ملائکه خون ها را به جانب آسمان بردند. خون امام حسین (عليه السلام) به بهشت برده شد. در این خصوصیت فقط خون گلوی حضرت علی اصغر فرزند شیرخوارش شریک آن حضرت بود.

حاج شیخ عباس قمی (رحمه اللّه) فرمودند:

در همان ایام در عالم رویا دیدم که کربلا مشرف شده ام و موقع تشرف، کفشداری از قبول کفش هایم خودداری نمود. گفتم باشد به کفش داری دیگر می روم، گفتند: باز قبول نخواهند کرد. گفتم: چرا؟ جواب دادند: از زمانی که ایرانی ها محرم را عید گرفتند بنا شده است راه کربلا به روی آنها بسته شود. هم اکنون که پس از سی سال و اندی راه بسته شده کربلا و نجف و دیگر عتبات عالیات به روی دوستان و شیعیان مفتوح گردیده، به شکرانه این نعمت و برای تداوم این عنایت بیایید امسال و چند سالی که ایام نوروز همزمان با ماه محرم الحرام و تشکیل مجالس عزا می باشد، جهت حرمت خون پاک امام حسین (عليه السلام) و ارزش های دین و مذهب، مراسم جشن وسرور و دید و بازدیدها را ملغی نموده ودر ماه محرم الحرام، ماه عزا و ماتم اهل بیت (عليهم السلام) که چشمان حضرت حجة بن الحسن (عجل اللّه تعالی فرجه الشريف) و مادر پهلو شکسته اش خونبار و نگران است از ابراز شادی و سرور که دل آن حضرت را می آزارد و موجب رو گردانی او از ما می شود اجتناب نماییم و در عوض هر چه بیشتر در مجالس عزا و ماتم شهید کربلا شرکت نماییم.

تبریک مگو جان برادر تو به نوروز***چون قتل حسین گشته مصادف به چنین روز

هرگز نبود عید درآن روز که زهرا***ازبهر عزیزش بزند ناله جانسوز

این گردش نوروز عزای شه دین است***غوغای حسین است که در عرش برین است

تحویل حَمَل این سنه برخلق حرام است***چون قامت عباس نگون از سر زین است

ص: 113

دلخوش نتوان رفت به بستان وبه صحرا***لیلا زغم اکبر ناکام حزین است

یاران نتوان بست حنا برسر انگشت***رنگین کف قاسم شده از خون جبین است

کوشش ننمایید به آرایش طفلان***چون حنجر اصغر هدف ناوک کین است

بر تن نتوان کرد لباس زر ودیبا***عریان تن صدچاک حسین روی زمین است

شیرینی و شربت نخورید و نخورانید***لب تشنه حسین ازستم قوم لعین است

مهمان نتوان گشت به هرخانه و منزل***زیرا که عیال شه دین خاک نشین است

در ماتم شاهنشه دین نوگل زهرا***مهدی زمان نوحه گر و زار و غمین است

پیامبر گرامی اسلام (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمودند:

«هر چشمی (روز قیامت) گریان است مگر چشمی که بر مصیبت حسین (عليه السلام) گریان شده، آن روز مسرور و خوشحال است که بشارت بهشت به او می دهند.»(1)

ص: 114

حضرت صادق (عليه السلام) می فرمایند:

«خدا رحمت کن شیعیان ما را، به خدا قسم که مؤمنین واقعی آنانند. آنان به خدا قسم شریک مصیبت ما هستند و همواره در مصیبت ما غم خورند وحسرت برند.»(1)

بارالها، در دنیا و آخرت یک لحظه هم ما را از برکات و فضائل امام حسین (عليه السلام) محروم مفرما، آمین یا رب العالمین بحق محمد و آله الطاهرین.

فرزندش حسين (عليه السلام) ، و همه خبر دادند آن حضرت را به ثوابى كه حقّ تعالى به شهادت او كرامت فرموده است و هر يك آوردند براى آن حضرت آن تربت را كه آن مظلوم را در آن تربت به جور و ستم شهيد خواهند كرد و هر يك كه می آمدند حضرت می فرمود كه خداوندا مخذول گردان هر كه او را يارى نكند و بكش هركه او را بكشد، و ذبح كن هر كه او را ذبح كند و ايشان را به مطلب خود نرسان.

راوى گفت: دعاى آن حضرت در حقّ ايشان مستجاب شد و يزيد بعد از كشتن آن جناب تمتّعى از دنيا نبرد حقّ تعالى به ناگاه او را گرفت. شب مست خوابيد صبح او رامرده يافتند مانند قير سياه شده بود.

وهيچ كس نماند از آنها كه متابعت او كردند در قتل آن حضرت يا درميان آن لشكر داخل بودند مگرآنكه مبتلا شدند به ديوانگى يا خوره يا پيسى واين مرضها درميان اولاد ايشان نيزبه ميراث بماند.

و نيز از حضرت امام محمّد باقر (عليه السلام) روايت كرده است كه چون حضرت امام حسين (عليه السلام) در كودكى به نزد حضرت رسول (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می آمد، آن حضرت اميرالمؤ منين (عليه السلام) را می فرمود كه يا على، او را براى من نگاه دار پس او را می گرفت و زير گلوى او را می بوسيد و می گريست! روزى آن امام مظلوم گفت: اى پدر! چرا گريه می كنى؟ حضرت فرمود: اى فرزند گرامى! چون نگريم كه موضع شمشير دشمنان را می بوسم حضرت امام حسين (عليه السلام) گفت كه اى پدر! من كشته خواهم شد؟ فرمود: بلى، واللّه تو و برادرتو و پدر تو همه كشته خواهيد شد، امام حسين (عليه السلام) گفت: پس قبرهای ما از يكديگر دور خواهد بود؟ حضرت فرمود: بلى اى فرزند، امام حسين (عليه السلام) گفت: پس كه زيارت ماخواهد كرد از امّت تو؟ پس حضرت فرمود كه زيارت نمی كنند مرا وپدر ترا وبرادر ترا مگر صدّيقان از امّت من.

ونيز ازحضرت صادق (عليه السلام) روايت كرده است كه فرمود: روزى حضرت امام حسين در دامن حضرت رسول (عليه السلام) نشسته بود حضرت با او بازى می كرد و او را می خندانيد پس عايشه گفت: يارسول اللّه! چه بسيار خوش داری اين طفل را! حضرت فرمود كه واى برتو! چگونه دوست ندارم آن را وخوش نيايد مرا از او و حال آنكه اين فرزند ميوه دل من است و نور ديده من است و به درستى كه امّت من او را خواهند كشت پس هركه بعد از شهادت او، او را زيارت كند حقّ تعالى براى او يك حجّ ازحج های من

ص: 116

بنويسد، عايشه تعجّب كرد از روى تعجّب گفت كه يك حج ازحج های تو؟ حضرت فرمود: بلكه دو حج از حج های من باز او تعجّب كرد، حضرت فرمود: بلكه چهار حجّ و پيوسته او تعجّب می كرد و حضرت زياده می كرد و تا آنكه فرمود: نود حجّ از حج های من كه با هر حجّى عمره بوده باشد.»(1)

بخواب اصغر میان گاهواره***که گشته جسم سقا پاره پاره

کنم دفع عطش با اشک دیده***که سقا تشنه لب در خون طپیده

***

کشتی شکست خورده ی طوفان کربلا***در خاک و خون طپیده میدان کربلا

گر چشم روزگار بر او زار می گریست***خون می گذشت از سر ایوان کربلا

نگرفت دست دهر گلابی بغیر اشک***زآن گل که شد شکفته به بستان کربلا

از آب هم مضایقه کردند کوفیان***خوش داشتند حرمت مهمان کربلا

بودند دیو و دد همه سیراب ومی مکند***خاتم ز قحط آب سلیمان کربلا

زان تشنگان هنوز به عیوق می رسد***فریاد العطش ز بیابان کربلا

آه از دمی که لشگر اعدا نکرد شرم***کردند رو به خیمه سلطان کربلا

آن دم فلک بر آتش غیرت سپند شد***کز خوف خصم در حرم افغان بلندشد

***

روزی که شد به نیزه سر آن بزرگوار***خورشید سربرهنه برآمد ز کوهسار

ص: 118

موجی به جنبش آمد و برخاست کوه***ابری به بارش آمد وبگریست زار زار

گفتی تمام زلزله شد خاک مطمئن***گفتی فتاد از حرکت چرخ بی قرار

عرش آن زمان به لرزه درآمد که چرخ پیر***افتاد در گمان که قیامت شد آشکار

آن خیمه ای که گیسوی حورش طناب بود***شد سرنگون ز باد مخالف حباب وار

جمعی که پاس محملشان داشت جبرئیل***گشتند بی عماری محمل شتر سوار

با آنکه سر زد آن عمل از امت نبی***روح الامین ز روح نبی گشت شرمسار

نوعی که عقل گفت قیامت قیام کرد

***

ذوالجناها زود رو که شب شود***ترسم آخر از قفا زینب رسد

***

همچو جان خود در آغوشش کشید***این سخن آهسته در گوشش کشید

نیست زینب وقت بیهوشی تو***تنگ دل شد شه ز چاووشی تو

***

ص: 119

این است که چنان محبت الهی را در دل او قرار می دهد که هیچ محبتی بر آن مقدم نباشد. و در واقع هیچ محبتی بالاتر از محبت خدا در دل او نباشد و این خود توفیق بس بزرگی است. این که انسان بتواند به درجه ای نائل شود که هر چیزی را با خدا مقایسه کند و خدا را برگزیند کار ساده ای نیست. در مقابل مال، زن و فرزندان، هوای نفس و شهوات، ریاست و... خدا را مقدم بدارد و مقام خدا نزد او از هر کس و هر چیز بالاتر باشد. محبت خدا در قلب او به گونه ای باشد که بر همه امور برتری داشته باشد. طبیعتاً انسان در زندگی و حیات دنیوی چیزهای بسیاری را دوست دارد. فرزند، همسر، مال، خویشاوندان، پست و مقام را دوست دارد، اسلام هم با این امور - در چار چوب شرع - مخالفت ندارد بلکه در بعضی امور الزام هم می کند که مثلا انسان باید فرزند، همسر و خویشان مومن خود را دوست بدارد و به آن ها محبت کند. مال و مقام دنیا را همه دوست می دارند اما کسی که به رضای خدا عمل می کند، خدای متعال کاری می کند که همة دوستی های دیگر تحت الشعاع دوستی خدا قرار گیرد.

«مَا عَبَدْنَاكَ حَقَّ عِبَادَتِكَ وَمَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ؛(1)

ما تو را آن گونه كه حق عبادت تو است پرستش نكرديم، و ما تو را چنان كه حق معرفتت می باشد نشناختيم.»

خدای متعال می فرماید: اگر بنده ام رضای مرا به دست آورد، طوری چشم و دل او را باز می کنم که معرفت، عظمت و جلالتم در نظر او آمده و بتواند به این مقام برسد و بدیهی است که این مقام منزلت بالایی است که انسان بتواند به آن نائل آید.

تو مخصوص من هستی. این سنت الهی ادامه دارد و در زمان ما وجود مقدس امام زمان (عليه السلام) خاص خدا و برای او خلق شده است.

وعده الهی می گوید: اگر رضای خدا را به دست آورید، بندگان خاص خود را به شما نشان خواهم داد. امام زمان (عليه السلام) را خواهی دید. رؤیت امام زمان (عليه السلام) توفیقی بس بزرگ است و آثار و برکات بسیاری برای شخص به ارمغان می آورد و در وجود شخص و نسل و ذریه او تا قیامت اثر می گذارد.

علی بن مهزیار از کسانی است که توفیق تشرف به محضر امام زمان (عليه السلام) را پیدا نمود و تا حال ذکر و یاد او بر سر زبانهاست. نسل و ذریه پسر مهزیار تا ابد به این تشرف افتخار می کنند و می گویند جد ما، امام زمان (عليه السلام) را زیارت کرده و به دیدارش نائل آمده است. حال راه ملاقات با ولی اللّه چیست؟ راه آن این است که کاری کنیم تا رضای خدا را به دست آوریم.

بارالها، به حق محمد وآل محمد به ما توفیق عنایت فرما تا بتوانیم رضای تو را به دست آوریم و توفیق تشرف و زیارت آخرین حجت و خلیفه ات، حضرت ولی عصر (عجل اللّه تعالی فرجه الشريف) را پیدا نمائیم. آمین یا رب العالمین بحق محمد و آله الطاهرین.

محدث قمی (رحمه اللّه) می نویسد:

«بدان كه در وفات آن حضرت مابين علما، اختلاف بسيار است و مشهور آن است كه در يكى از سه روز بوده: دوازدهم محرم يا هيجدهم يا بيست و پنجم آن سنه نود و پنجم يا نود و چهار، و سال وفات آن حضرت را (سَنَةُ الْفُقَهاء) می گفتند از كثرت مردن فقهاء و علماء. در مدت عمر شريف آن حضرت نيز اختلاف است، اكثر پنجاه و هفت سال گفته اند، و شيخ كلينى به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام) روايت كرده كه حضرت على بن الحسين (عليه السلام) را در وقت وفات پنجاه و هفت سال بود، و وفات آن حضرت در سال نود و پنج واقع شد. و بعد از امام حسين (عليه السلام) ، سى و پنج سال زندگانى كرد.

از اخبار معتبره كه بر وجه عموم وارد شده ظاهر می شود كه آن حضرت را به زهر شهيد كردند. و ابن بابويه و جمعى را اعتقاد آن است كه وليد بن عبدالملك آن حضرت را زهر داده و بعضى هشام بن عبدالملك گفته اند.

و ممكن است كه هشام بن عبدالملك به جهت آن عداوت و بغضى كه از آن حضرت در دل گرفت از آن روزى كه آن حضرت در طواف كعبه استلام حجر كرد و هشام نتوانست و فرزدق شاعر، آن جناب را به آن اشعار معروفه مدح كرد چنانكه در فصل معجزات آن حضرت به آن اشاره شد. به اين سبب و سبب های ديگر برادر خود وليد بن عبدالملك را كه خليفه آن زمان بود وادار كرده باشد كه آن حضرت را زهر دهد پس هر دو آن حضرت را زهر داده اند و صحيح است نسبت قتل آن حضرت به هر دو تن.

شيخ ثقه جليل على بن محمد خزّاز قمی در كتاب (كفاية الاثر) از عثمان بن خالد روايت كرده كه گفت مريض شد حضرت على بن الحسين (عليه السلام) همان مرضى كه در آن وفات فرمود، پس جمع كرد اولاد خود محمد و حسن و عبداللّه و عمر و زيد و حسين را و در ميان همه فرزندش محمد بن على (عليه السلام) را وصى قرار داد و ناميد او را به باقر و امر سايرين فرزندان خود را به آن جناب واگذار فرمود.»

گر بگرید ابر، چشمِ اشکبار آرم به یاد***ور بخندد لاله، قلبِ داغدار آرم به یاد

ص: 126

گر ببینم شمع سوزانی میان انجمن***سرگذشت عمه را بی اختیار آرم به یاد

صحنه های هر یک به چشم من مجسم می شود***لحظه های دردناک و ناگوار آرم به یاد

ابر، گَه گَه گرید، اما چشم من، هر روز و شب***روزهای شام با شب های تار آرم به یاد

گر گلی پژمرده بینم در کنار غنچه ای***هم رباب تشنه و هم شیرخوار آرم به یاد

زینت و زیور چو بینم رو بگردانم از آن***گوش های زخمی بی گوشوار آرم به یاد

گر گلی بینم به شاخی، خارها برگرد او***راس باب و نوک نی با نیزه دار آرم به یاد

در خزان، هر برگی افتد از درخت از جورِ باد***بر زمین افتادن اطفال زار آرم به یاد

***

تا نگاهت به دشنه ای می خورد***جگرت درد می گرفت آقا

تا جوانی رشید می دیدی***کمرت درد می گرفت آقا

**

جمل شام پیش ِ رویت بود***خطبه ات تیغ ذوالفقارت بود

«السلام علیک یا عطشان»***ذکر لب های روضه دارت بود

**

پدرت خواند از سر نیزه***تا ببینند اهل قرآنی اید

ص: 127

عاقبت کاخ شام ثابت کرد***که شما مردمی مسلمانی اید

**

سوخت عمامه ات، بمیرم من***سوختن ارثِ مادری شماست

گرچه در بندی از تو می ترسند***علتش خویِ حیدری شماست

**

خون خورشید در رگت جاری***از بنی هاشمی، یلی هستی

دست های تو را به هم بستند***هرچه باشد توهم علی هستی

**

کاش می مُردم و نمی خواندم***سر بازارها تو را بردند

نیزه داران عبای دوشت را***جای سوغات کربلا بردند

***

ص: 128

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْعَفْوَ وَالْعَافِيَةَ وَالْمُعَافَاةَ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ؛(1) بار خدايا از تو عفو و بخشش و سلامت از هر لغزش و هر گونه آسايش در دنيا و آخرت می طلبم.»

اهل بیت عصمت و طهارت (عليهم السلام) در دعاهای بسیاری به ما می آموزند که از خدا طلب عافیت نمائیم. عافیت دنیا و آخرت؛ عافیت شامل همه چیز می شود روزی حلال، تن سالم، فرزندان صالح، دین و مذهب صحیح، عبادت های مورد قبول، و... عافیت مشمول تمام این موارد می شود و لذا بهترین دعا این است که همیشه از خدا طلب عافیت نمائیم. در روایات نیز بسیار به این مهم توصیه شده است و چنین استفاده می شود که خدای متعال دعاهایی که در آن طلب عافیت شده است را بیشتر دوست می دارد.

از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) نقل شده است که فرمودند:

«إنّ لكلّ شيء بابا وإن باب العبادة الصّيام؛(2) برای هر چیزی دری است و در عبادت روزه است.»

اگر انسان بخواهد سرمایه کسب کند باید دنبال کاسبی برود و تجارت نماید. کسب و کار و تجارت هم راه دارد. اگر بخواهد عالم شود باید با جدیت درس بخواند و اگر در صدد رسیدن به مقام و منزلتی است باید با اهل آن مقامات در ارتباط باشد و از آنان راه و روش کار را بیاموزد تا به هدف خود برسد. اما اگر انسان بخواهد به عبادت و بندگی خدا برسد که مهم ترین مرحله کمال انسان در آن است بندگی خداست. بندگی کامل خدا از پیامبری و امامت بالاتر است. اول بندگی و بعد پیامبری و امامت است.

در تشهد می خوانیم: «وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»، «عَبْدُهُ» اول بنده بعد «رَسُولُهُ.» خدای متعال می توانست بفرماید: واشهد ان محمداً رسوله عبده؛ نه اول بندگی و بعد پیامبری.

ص: 130

مغز نداشته باشد. بهترین فرصت دعا در ماه مبارک رمضان است و باید مراقب بود مبادا این توفیقات از دست برود. انسان باید سعی کند همیشه در حال دعا باشد. در مغازه نشسته یا در کارخانه مشغول کار است در حین کار کردن می تواند دعا کند. خانم خانه در ضمن انجام کارهای منزل می تواند مشغول به دعا کردن نیز باشد. در ضمن انجام کار بگوید: خدایا بیماران را شفا عنایت فرما، مشکل گرفتاران را برطرف فرما، خدایا شیعیان را یاری کن، بارالها، در فرج امام زمان تعجیل فرما، و... .

نباید از دعا غافل بود، چرا که دعا دارای آثار بسیار است. گاهی در اثر دعا خدا لطف می کند و حاجت مهمی مستجاب شده و مشکلات بزرگی حل می شود. در روایت است که فرمودند هیچ گاه در دعا کوتاهی نکنید زیرا دعای مستجاب گم است و نمی دانید کدا م دعا مستجاب می شود. نباید انسان بگوید بارها دعا کردیم و مستجاب نشد، ممکن است همین دعای اخیر او مستجاب شود و مشکلات عظیمی را از سر راه او بردارد.

رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمود: «إنّ لكلّ شيء بابا، وباب العبادة الصّيام.»(1) درب عبادت روزه است. خوشا به حال کسانی که روزه می گیرند و از این توفیق بزرگ بهره مند هستند.

امیدواریم کسانی که به نوعی از راه مستقیم خارج شده، یا به نوعی به انحراف کشیده شدند و در اثر هم نشین و محیط بد از روزه گرفتن امتناع ورزیدند و از ماه مبارک رمضان بهره برداری نکردند، خدای متعال آن ها را هدایت فرماید، تا ان شاء اللّه بتوانند روزه بگیرند و به خدا متوجه شده از این فیض عظیم محروم نمانند.

برادران و خواهران دینی باید این نکته را در نظر داشته باشند که اگر احیاناً در

ص: 132

منزل جوانی دارند که نسبت به عبادات از جمله نماز و روزه سهل انگار است، سعی کنند با زبان و روی خوش، مهربانی و دوستی مشکل او را حل کنند و هیچ گاه با تندی و شدت عمل با او رفتار نکنند، زیرا که یقیناً نتیجة معکوس می دهد. پیامبر اکرم (صلی اللّه عليه وآله وسلم) با اخلاق خوب و نیکو توانست جامعه ای را متحول کند و از آن خوی وحشی گری به خوی انسانی سوق دهد.

امیدواریم خدای متعال به همة ما توفیق عبادت و بندگی مرضی درگاهش را عطا فرماید و ما را در این مسیر یاری کند و مورد لطف خاص خود قرار بدهد، ان شاء اللّه.

قدس ارتحال می نمايم و در اين شب حضرت رسالت (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به عالم بقاء رحلت نمود و در اين وقت پدرم حضرت على بن الحسين (عليه السلام) براى من شربتى آورد كه من آشاميدم و مرا بشارت لقاى حق تعالى داد.

و قطب راوندى به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام) روايت كرده است كه چون شب وفات پدر بزرگوارم شد و حال او معتبر گرديد چون آب وضوء آن حضرت را هر شب نزديك رختخواب او می گذاشتند دو مرتبه فرمود كه بريز آب را مردم گمان كردند كه حرت از بى هوشى تب، اين سخن می فرمايد: من رفتم و آب را ريختم ديدم كه موشى در آن آب افتاده بود و حضرت به نور امامت در آن حالت دانسته بود.

و كلينى به سند صحيح از آن حضرت روايت كرده است كه مردى چند ميل از مدينه دور بود در خواب ديد كه [گفتند] برو نماز كن بر امام محمّد باقر (عليه السلام) كه ملائكه او را در بقيع غسل می دهند. و ايضا به سند حسن روايت كرده است كه حضرت امام محمدباقر (عليه السلام) هشتصد درهم براى تعزيه و ماتم خود وصيت فرمود. و به سند موثق از حضرت صادق (عليه السلام) روايت كرده است كه پدرم گفت: اى جعفر! از مال من وقفى بكن براى ندبه كنندگان كه در سال در منى در موسم حج بر من ندبه و گريه كنند و رسم ماتم را تجديد نمايند و بر مظلوميت من زارى كنند.

مؤلف گويد كه در تاريخ وفات آن حضرت اختلاف است و مختار احقر آن است كه در روز دوشنبه هفتم ذيحجه سنه صد و چهاردهم به سن پنجاه و هفت در مدينه مشرفه واقع شد و اين در ايام خلافت هشام بن عبدالملك بود، و گفته شده كه من حضرت را ابراهيم بن وليد بن عبدالملك بن مروان به زهر شهيد كرده و شايد به امر هشام بوده؛ و قبر مقدس آن حضرت به اتفاق در بقيع واقع شده است در پهلوى پدر و عم بزرگوار خود حضرت امام حسن (عليه السلام) .

و كلينى به سند معتبر روايت كرده است كه چون حضرت امام محمدباقر (عليه السلام) به دار بقاء رحلت نمود حضرت صادق (عليه السلام) می فرمود كه هر شب چراغ می افروختند در حجره ای كه آن حضرت در آن حجره وفات يافته بود.

ص: 134

اى صبر مطلق، گشته ای بی تاب از چه؟***اى کشتى عدل خدا، گرداب از چه؟

جسم شریفت از چه کم کم آب گشته***بنگر که صادق از غمت بی تاب گشته

***

خسته در بند غمم، بال و پرم می سوزد***نفسم با جگر شعله ورم می سوزد

با دلم زهر چه كرده است خدا می داند***جگرم نه كه ز پا تا به سرم می سوزد

دست و پا می زنم و ذكر لبم یا زهراست***گوشه ی خانه همه برگ و برم می سوزد

زآن همه ظلم كه دشمن به سرم آورده***در غمم زار نشسته پسرم می سوزد

گر چه در آتشم و پا به زمین می كوبم***قصه ی كرببلا بیشترم می سوزد

هر كه این قصه شنیده است ولی من دیدم***خون دل خوردم و شب تا به سحر نالیدم

***

ای دومین محمد و ای پنجمین امام***از خلق و از خدای تعالی تو را سلام

چشم و چراغ فاطمه، خورشید هفت نور***روح و روان احمد و فرزند چار امام

ص: 135

آن هفت نور روشنی چشم هفت آفتاب***آن چار امام خود پدر این چهار امام

وصف تو را نگفته خدا جز به افتخار***نام تو را نبرده نبی جز به احترام

هم ساکنان عرش به پایت نهاده رخ***هم طایران سدره به دستت همیشه رام

حکم خدا به همت تو گشته پایدار***دین نبی به دانش تو مانده مستدام

با آنهمه جلال و مقامی که داشتی***دیدی ستم ز خصم ستمگر علی الدوام

گه دید چشم پاک تو بیداد از یزید***گاهی شنید گوش تو دشنام از هشام

گریند در عزای تو پیوسته مرد و زن***سوزند از برای تو هر روز خاص و عام

گاهی به دشت کرب و بلا بوده ای اسیر***گاهی به کوفه بر تو شد ظلم، گه به شام

خوانند سوی بزم یزیدت، بدان جلال***بردند در خرابه شامت بدان مقام

گر کف زدندن اهل ستم پیش رویتان***گر سنگ ریختند بر سرهایتان زبام

راحت شدی ز جور و جفای هشام دون***آندم که گشت عمر تو را از زهر کین تمام

ص: 136

داریم حاجتی که ز لطف و عنایتی***بر قبر بی چراغ تو گوئیم یک سلام

«میثم» هماره وصف شما خاندان کند***ای مدحتان بر اهل سخن خوشترین کلام

***

ص: 137

وضعیت خیلی خطرناکی قرار دارد. باید سعی کند طوری باشد که وقتی مردم او را می بینند امید خیر از او داشته باشند. گاهی اوقات انسان به بعضی کمک و یاری می رساند و می خواهد دست او را بگیرد و خیری به او برساند. گاهی خدمت به جهت هراس از شر شخص انجام می شود و این کمک کردن به جهت این است که از شر او در امان بماند. آدم شرور آفت بزرگی محسوب می شود و ممکن است افراد زیادی از شر او در اذیت و آزار باشند. گاهی دیده می شود که برخی مردم از افرادی هراس دارند، و برای در امان ماندن از شر او می گوید یک چیزی به این شرور بدهید تا از شرش راحت شویم و دور و بر ما خط بکشد.

اگر کسی چنین حالتی داشته باشد، که مردم او را به خاطر این که از شرش در امان باشند اکرام کنند، در روز قیامت گرفتاری سختی در انتظار او خواهد بود و چنین حالتی نمی تواند مایه افتخار باشد. مرد و زن باید بدانند این افتخار نیست که بگویند کاری کردم تا دهان طرف بسته شود یا خوب دهان طرف را بستم!

هنر این است که انسان از چنین افرادی گذشت کند، البته باید انسان به گونه ای باشد که در عین حالی که مردم او را دوست می دارند از هیبت او نیز هراس معقول داشته باشند.

«الْمُؤْمِنُ لَا يَحْتَشِمُ»، مردم برای مؤمن به تکلف نمی افتند. اگر مؤمنی به منزل شما بیاید، احساس می کنید مانند خودتان است و شما را به زحمت نمی اندازد. از نشانه های مومن این است که هر جا برود مردم را به تکلف و زحمت نمی اندازد، «الْمُؤْمِنُ لَا يَحْتَشِمُ.» گاهی وقتی افرادی به جایی می روند مردم به تکلف می افتند، و این نشان از آن دارد که یکی از علائم مؤمن در آن ها کم است. در روایت دیگری آمده است:

«الْكَرِيمُ عِنْدَ اللَّهِ مَحْبُورٌ مُثَابٌ وَعِنْدَ النَّاسِ مَحْبُوبٌ مُهَابٌ؛(1) شخص کریم و بزرگوار، نزد خداوند، خرّم و با پاداش است و نزد مردم، محبوب و باشکوه.»

«محبوب مهاب»، انسان کریم و مؤمن را هم مردم دوست می دارند و هم از او حساب می برند. انسان از بعضی افراد حساب می برد، ولی آن ها را دوست ندارد. عموماً مردم انسان هایی را که از آن ها حساب برده می شود، دوست ندارند و از آنان دوری می کنند. گاهی از شخصی حساب برده می شود تا از شر او در امان بمانند. اما مؤمن این گونه نیست، چرا که ویژه گی مومن به گونه ای است که هم مردم او را دوست دارند و هم از او حساب می برند. مومن سخن بیهوده نمی گوید و با مردم طوری برخورد نمی کند که آن ها را سبک انگارد و آنان نیز بر او جرات یافته او را ناچیز شمارند. مؤمن حرفی نمی زند تا مومن دیگری را نزد مردم تباه سازد، «محبوب مهاب.»

رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) در روایت فرمودند: در روز قیامت یکی از کسانی که جزء بدترین مردم است، افرادی هستند که مردم از آن ها می ترسند و آنان را اکرام می کنند تا از شرشان در امان باشند.

«إنّ من شرّ النّاس منزلة عند اللَّه يوم القيامة عبدا أذهب آخرته بدنيا غيره؛(1) بدترين مردم در نظر خدا روز رستاخيز بنده اي است كه آخرت خود را براى دنياى ديگرى از دست داده باشد.»

یکی دیگر از بدترین مردم که عذاب سختی در روز قیامت در انتظار آن ها است، افرادی هستند که آخرت خود را مقدم بر دنیا می کنند. در روایت آمده است کسی که آخرت را بر دنیا مقدم می دارد، هم دنیای او آباد می شود و هم آخرت.(2) خدای متعال هم دنیای چنین انسانی را آباد می کند و هم سعادتمندی آخرت را نصیب او می فرماید. قرآن کریم در بعضی آیات به این نکته اشاره دارد که اگر آخرت را بر دنیا مقدم بدارید، خدای متعال هم آخرت شما را آباد می کند و هم دنیا را. خدای متعال می فرماید:

{يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ما لَكُمْ إِذا قيلَ لَكُمُ انْفِرُوا في سَبيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَ رَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ فَما مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ قَليل}؛(3) اى كسانى كه ايمان آورده ايد، شما را چه شده است كه چون به شما گفته می شود: «در راه خدا بسيج شويد» كُندى به خرج می دهيد؟ آيا به جاى آخرت به زندگى دنيا دل خوش كرده ايد؟ متاع زندگى دنيا در برابر آخرت، جز اندكى نيست.

اگر کسی دنیا را بر آخرت مقدم بدارد، مال، مقام و امکانات دنیا او را از یاد خدا و آخرت باز می دارد، و نتیجه بسیار بدی خواهد گرفت. چه بسا علاوه بر آخرت دنیای خود را نیز تباه سازد و با مشکلات جدی مواجه شده و همه چیز خود را از دست بدهد. بدتر از این گروه که آخرت خود را به دنیا فروختند در قیامت کسانی هستند که آخرت خود را برای دنیای دیگران فروختند. برای این که دیگری پولدار شود و یا به مقام ریاست برسد آخرت خود را می فروشد.

ص: 141

برترین سرمایه های خود را برای دنیای دیگران تباه می کند و این بدترین خسارتی است که متوجه شخص می شود و روز قیامت جزو بدبخت ترین ها خواهد بود.

انسان هایی که در دنیا بدون فکر و تامل آخرت خود را فدای دنیای دیگران می کنند، بدترین مردم در روز قیامت هستند. آخرت خود را خراب می کند تا فلان شخص رئیس شود و به مقامی برسد. آیا عقل می پذیرد که برای پولدار شدن دیگری من از دین و آبروی خود مایه بگذارم؟ گاهی انسان برای آخرت خود و یا دستگیری از یک فقیر و گرفتاری از آبروی خود مایه می گذارد که کار بسیار پسندیده و خوبی است، اما نسبت به شخصی که می خواهد مقام و ریاست پیدا کند، آن هم نه برای خدمت به خلق، بلکه برای یک رئیس دنیا طلب، که از خدا هراس ندارد، همه هستی خود را فدای او می کند، و برای ابد خود را تباه می سازد.

الْقِيَامَةِ.»

باشد باید همه از آن استفاده کنند و الا اگر کسی عالم باشد و دیگران از او بهره علمی نبرند، روز قیامت خدای متعال به شدت او را عذاب خواهد کرد که چرا از این نعمت به دیگران بهره نرساندی؟ شکر نعمت علم، بهره برداری دیگران از علم شماست.

امیدواریم خدای متعال ما را از این گروه هایی که در قیامت سخت ترین عذاب را دارند قرار ندهد، و به ما توفیق کسب علم، عمل و نشر آن را نیز عطا فرماید. ان شاءاللّه.

حال می بینم؟ فرمود: چنین مکن، همانا مؤ من چنان است که هرچه عارض او شود خیر او است و اگر بریده شود اعضاي او براي او خیر است و اگر مالک شود مشرق و مغرب را براي او خیر است.

و روایت کرده شیخ طوسی از (سالمه) کنیز حضرت صادق (عليه السلام) که گفت: بودم نزد حضرت صادق (عليه السلام) در وقت احتضار که حال اغماء پیدا کرد، چون به حال خود آمد فرمود: بدهید به حسن بن علی بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب که (افطس) باشد هفتاد اشرفی و بدهید به فلان و فلان، فلان مقدار، من گفتم: عطا می کنی به مردي که حمله کرد بر تو با کارد و می خواست تو را بکشد؟ فرمود: می خواهی من از آن کسان نباشم که خدا مدح کرده ایشان را به صله کردن رحم و در وصف ایشان فرموده:

(وَالذّينَ يَصِلُونَ ما اَمَرَاللّهُ بِهِ اَنْ يوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخافُونْ سُوءَ الْحِسابِ).

سپس فرمود: ای سالمه! به درستی که حق تعالی خلق کرد بهشت را و خوشبو گرانید آن را و بوي آن تا دو هزار سال می رسد و نمی شنود بوي آن را عاق والدّین و قطع کننده رحم.

شیخ کلینی از امام موسی (عليه السلام) روایت کرده است که گفت: پدر بزرگوار خود را کفن کردم در دو جامه سفید مصري که در آنها احرام می بست و در پیراهنی که می پوشید و در عمامه ای که از امام زین العابدین (عليه السلام) به او رسیده بود و در برد یمنی که به چهل دینار طلا خریده بود و اگر امروز می بود به چهارصد دینار می ارزید. ایضا روایت کرده است که بعد از وفات حضرت صادق (عليه السلام) حضرت امام موسی (عليه السلام) می فرمود که هر شب چراغ برافروزند در حجره ای که آن حضرت در آن حجره وفات یافته بود.

و روایت کرده است شیخ صدوق از ابوبصیر گفت: مشرف شدم خدمت امّ حمیده امّ ولد حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام) براي تعزیت حضرت صادق (عليه السلام) پس آن مخدره گریست و من نیز به جهت گریه او گریستم، پس از آن فرمود: ای ابومحمّد! اگر می دیدي حضرت صادق (عليه السلام) را در وقت موت همانا امر عجیبی مشاهده می کردي، چشمهاي خود را گشود و گفت: جمع کنید به نزد من هر کسی که مابین من و او قرابت و خویشی است پس ما نگذاشتیم احدي را از خویشان او مگر آنکه به نزد او آودیم؛ پس آن جناب نظري افکند به سوي ایشان و فرمود: (اِنَّ شَفاعَتَناَ لاتَنالُ مُسْتَخِفّا بِالصَّلوه)؛ همانا شفاعت ما نخواهد رسید به کسی که استخفاف کند به

ص: 145

نماز، یعنی نماز را خوار و سبک شمرد و اعتنا و اهتمام به آن نداشته باشد.»(1)

شيعيان رهبر ما را كشتند***صادق آل عبا را كشتند

نور چشم علي و فاطمه را***وارث كرب وبلا را كشتند

***

دل او را دل شب آزردند***از در و بام هجومش بردند

ريسمان چونكه به دستش بستند***غنچه هایش به حرم پژمردند

***

هر زمان رنگ جفا را می ديد***كوچه و كرب و بلا را می ديد

خانه اش چونكه در آتش می سوخت***خيمه ی آل عبا را می ديد

***

مدینه! نجل زهرا را چه کردی؟***امام صادق ما را چه کردی؟

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

شده کرب و بلا شهر مدینه***زند زهرا و پیغمبر به سینه

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

جنازه شسته شد ازپای تا سر***ز اشک و دیدۀ موسی بن جعفر

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

ز بس از زهرکین بی تاب گردید***سراپای وجودش آب گردید

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

خزان شد لالۀ باغ امامت***سر پیغمبر و زهرا سلامت

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

بزن بر سینه و بر سر زراره***که شد قلب امامت پاره پاره

ص: 146

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

«مفضّل» گریه کن بهر امامت***«ابوحمزه» سرت بادا سلامت

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

شود در قلب شیعه تازه داغش***کنار قبر بی شمع و چراغش

واویلا واویلا***از این ماتم عظما

***

سال ها آب شدم سوخت زپا تا به سرم***آخر ای زهر جفا شعله زدی بر جگرم

کشت منصور ستم پیشه ز بیداد مرا***کاش می کرد دمی شرم ز جد و پدرم

دلِ شب بود که دشمن به سرایم آمد***برد از خانه برون وقت نماز سحرم

سال ها داغ بنی فاطمه را می دیدم***کس ندانست که یک عمر چه آمدبه سرم

من جگرپارۀ زهرایم و باید به چه جرم***عوض گل جگر پاره برایش ببرم

بارها تیغ کشیدند پی کشتن من***بارها سیل بلا برد به موج خطرم

دشمن آن لحظه که بر خانۀ من آتش زد***یاد آمد ز غم مادر نیکو سیرَم

دل شب خصم مرا برد به قصر منصور***یاد از بزم یزید آمد و از طشت زرم

ص: 147

«میثم» ازتربت بی شمع و چراغم پیداست***که چو جد و پدرم از همه مظلوم ترم

***

گر چه در خاک رفت، پیکر تو***دیگر از تن جدا نشد سر تو

دود آتش ز خانه ات برخواست***پشت در جان نداد همسر تو

ظلم بر عترتت رسید ولی***به اسیری نرفت دختر تو

بدنت آب شد ز زهر ولی***تازیانه نخورد خواهر تو

قامتت گشت خم ولی نشکست***پشت تو در غم برادر تو

ظلم دیدی و لیک کشته نشد***کودک شیرخواره در بر تو

سوخت قلبت ولی نشد صد چاک***تن فرزند در برابر تو

زهر دادند بر تو لیک نخورد***چوب کین بر لب مطهر تو

سوخت پا تا سرت ز زهر ولی***پاره پاره نگشت پیکر تو

می سزد در غم تو گریه کند***چشم شیعه به جد اطهر تو

بوده یک عمر در عزای حسین***اشک، جاری ز دیده تر تو

نه از این غم سرشک «میثم» ریخت

اشک خونین ز چشم عالم ریخت

***

ص: 148

خواهید دید مثلا یک گناهی که در نظر شما کوچک است چه حجم بزرگی دارد و نیز یک کار خوب که به ظاهر اهمیت چندانی نزد شما دارد در واقع بسیار سنگین است و ثواب زیادی دارد.

افراد هم در دنیا و هم در آخرت گرفتاری بسیار دارند. یک روایت تکان دهنده ای است که ان شاء اللّه موعظه ای برای من و شما و دیگران باشد. در روایت است دو نفر حتماً به جهنم می روند هر چند آدم خوبی باشند: یکی بد اخلاق و دیگری بخیل است. بداخلاق بی جهت و بخیل از اهل جهنم هستند، زیرا آن ها در دنیا برای خود و اطرافیانشان جهنم درست کردند. آدم بد اخلاق زندگی را برای خود و دیگران تلخ می کند و در واقع جهنم درست می کند. آدم بخیل نیز چنین است. کسی که در دنیا با دیگران با بداخلاقی و بی صبری تعامل می کند و تحمل ندارد، جهنمی به راه می اندازد، در نتیجه خود او در آخرت به جهنم می رود. آخرت نتیجة اعمال انسان در دنیا است.(1)

انسان باید تحمل خود را بالا ببرد تا بتواند دیگران را تحمل کند و از همه مهم تر این که دارای گذشت باشد و از بدی های دیگران به راحتی بگذرد. گاهی دیده می شود مرد با همسر، برادر، فرزندان و یا دوستانش مشکل دارد و علت آن این است که ریزبین شده و بر همه چیز اشکال می گیرد. چرا انسان باید چنین رفتار ناپسندی داشته باشد که زندگی را بر خود و دیگران تلخ کند؟ باید از خطاهای دیگران درگذشت.

مسائل حکمت آمیز از او بهره فراوان بردند. در یکی از اشعارش می سراید:

ليس الغبي بسيد في قومه***لكن سيد قومه المتغابي(1)

هیچ گاه انسان احمق بزرگ قوم خود نمی شود و مردم نیز آدم احمق را به سیادت و آقایی قبول ندارند. کسی که خود را به حماقت می زند می فهمد اما به روی خود نمی آورد. چنین انسانی را همه دوست دارند و او را به آقایی قبول دارند. در یک برنامه تلویزیون، شخصی مثال زیبایی می زد و می گفت: تا انسان زن نگرفته باید خوب چشم های خود را باز کند، ولی وقتی زن گرفت باید مقداری چشم های خود را ببندد. اگر انسان در زندگی چشم خود را بر خطاها نبندد، زندگی خود و اطرافیان را خراب می کند. حُسن خُلق نعمتی بس بزرگ و موهبت عظیم الهی است که به انسان عطا می شود و انسان باید بسیار مراقب باشد تا از این خصلت محروم نماند. در روایت دیگری آمده است:

«إنّ العبد ليدرك بحسن الخلق درجة الصّائم القائم؛(2)

بنده به وسيله خوش خلقى به مقام روزه دار و نمازگزار می رسد.»

کسی که در دنیا اخلاق نیکو داشته و خوش اخلاق بوده است در قیامت تمام روز های عمر او را خدای متعال به عنوان روزه دار به حساب می آورد و تمام شب های عمر او را به عنوان کسی که از شب تا صبح مشغول عبادت بوده ثبت

ص: 152

می فرماید. چنین فضیلت بزرگی ارزش آن را دارد که انسان مقداری تحمل خود را بالا ببرد و یک مقدار هم حرف دیگران را قبول کند. نباید انسان فکر کند هر چه می گوید همان درست است. چه بسا سخن دیگران درست باشد و اگر هم نادرست باشد باید مقداری تحمل کند.

او آمد، با نرمی و مدارا و با اخلاق نیکو بنشیند و با او صحبت کند. یا اگر همسر مرد بد اخلاق است، او را تحمل کند و با حسن خلق با او برخورد کند، نه این که تا یک انسان بد اخلاق را دید بگوید ای وای مصیبت شروع شد! چه کسی حوصله دارد با این آدم حرف بزند؟!

مردم مدارا كند شهيد می ميرد. و فرمود: مدارا کردن با مردم صدقه است.»

کسی که با مردم مدارا می کند و برای دیگران ارزش قائل است و آنان را تحمل می کند، شهید از دنیا می رود و نزد خدای متعال درجة شهید دارد. باید در دعاها از خداوند متعال بخواهیم این توفیق را به ما عنایت فرماید که حُسن خُلق داشته باشیم و با مردم با اخلاق خوب برخورد کرده و از بد اخلاقی مصون بمانیم. زن و شوهر و فرزندان به راحتی یکدیگر را تحمل کنند و از سخنان نامربوط پرهیز نمایند و اگر چنانچه کسی سخنی از روی نابخردی زد، بتوانند او را تحمل کنند و عصبانی نشوند و با زبان خوش و اخلاق حسنه به آن ها بفهماند که حرف نابجایی زدند و آن ها را اصلاح نمایند. نه این که عکس العمل تند از خود نشان بدهد و سر و صدا و هیاهو راه بیندازد که این امور هیچ کدام در اسلام جایی ندارد.

پیامبراکرم (صلی اللّه عليه وآله وسلم) با اخلاق حسنه توانست یک جامعه ای که غرق در خوی درندگی بودند را تغییر داده و بسیاری از آنان را به حق رهنمون سازند. امیدواریم خدای متعال به همه ما توفیق خلق حسن و صبر و تحمل در مقابل افراد نابخرد را به همه ما عطا بفرماید. انشاءاللّه.

مرحوم حاج شیخ عباس قمی (رحمه اللّه) در منتهی الآمال می نویسد:

«اشهر در تاریخ شهادت آن حضرت آن است که در بیست وپنجم رجب سنه صد و هشتاد و سه در بغداد در حبس سندي بن شاهک واقع شد و بعضی پنجم ماه مذکور گفته اند. و عمر شریفش در آن وقت پنجاه و پنج سال و به روایت (کافی) پنجاه و چهار سال بود. و بیست ساله بود که امامت به آن جناب منتقل شد و مدت امامتش سی و پنج سال بوده که مقداري از آن در بقیه ایام منصور بوده و او به ظاهر متعرض آن حضرت نشد و بعد از او ده سال و کسري ایام خلافت مهدي بود و او حضرت را به عراق طلبید و محبوس گردانید و به سبب مشاهده معجزات بسیار جرات بر اذیت به آن حضرت ننمود و آن جناب را به مدینه برگردانید و بعد از آن یک سال و کسري مدت خلافت هادي بود و او نیز آسیبی به آن حضرت نتوانست رسانید.

صاحب (عمده الطالب) گفته: هادي آن حضرت را گرفت و در حبس نمود، امیرالمؤمنین (عليه السلام) را در خواب دید که به او فرمود: (فَهَلْ عَسَيْتُمْ اِنْ تَوَلَّيْتُمْ اَنْ تُفْسِدُوا فِي الَارْضَ وَتُقَطِّعُوا اَرْحامَکُمْ؟

چون بیدار شد مراد آن حضرت را دانست، امر کرد حضرت امام موسی (عليه السلام) را از حبس رها کردند، بعد از چندي باز خواست آن حضرت را حبس کند و اذیت رساند، اجل او را مهلت نداد و هلاك شد، چون خلافت به هارون الرشید رسید (آن حضرت را به بغداد آورد و مدتی محبوس داشت و در سال چهاردهم خلافت خویش آن حضرت را به زهر شهید کرد.

... روزي هارون از یحیی و دیگران پرسید که آیا می شناسید از آل ابی طالب کسی را که طلب نمایم و بعضی از احوال موسی بن جعفر را از اوسؤ ال نمایم؟

ایشان علی بن اسماعیل بن جعفر برادرزاده آن حضرت را که آن جناب احسان بسیار نسبت به او می نمود و بر خفایاي احوال آن جناب اطلاع تمام داشت تعیین کردند. (به روایت دیگر، محمّد بن اسماعیل برادرزاده آن جناب بود).

پس به امر خلیفه نامه ای به پسر اسماعیل نوشتند و او را طلبیدند، چون آن جناب بر آن امر مطلع شد او را طلبید وگفت: اراده کجا داري؟ گفت: اراده بغداد، فرمود که براي چه می روي؟ گفت: پریشان شده ام و قرض بسیاري به هم رسانیده ام، آن جناب فرمود که من قرض تو را اداء می کنم و خرج تو را متکفل می شوم، او قبول نکرد و گفت: مرا

ص: 156

وصیتی کن! آن جناب فرمود: وصیت می کنم که در خون من شریک نشوي و اولاد مرا یتیم نگردانی، باز گفت: مرا وصیت کن! حضرت باز این وصیت فرمود تا سه مرتبه، پس سیصد دینار طلا و چهار هزار درهم به اوعطا فرمود، چون او برخاست حضرت به حاضران فرمود: به خدا سوگند که در ریختن خون من سعایت خواهد کرد و فرزندان مرا به یتیمی خواهد انداخت! گفتند: یابن رسول اللّه! اگر چنین است چرا به او احسان می نمایی و این مال جزیل را به او می دهی. فرمود: (حَدَّثَني اَبي عَنْ آبائِه عَنْ رَسُولِ اللّهِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) : اِنَّ الرَّحِمَ اِذا قُطِعَتْ فَوُصِلَتْ قَطَعَهَا اللّهُ)؛ حاصل روایت آنکه، پدران من روایت کرده اند از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) که چون کسی که با رحم خود احسان کند و او در برابر بدي کند و این کس قطع احسان خود را از او نکند حق تعالی قطع رحمت خود را از اومی کند و او را به عقوبت خود گرفتار می نماید.

و بالجمله؛ چون علی بن اسماعیل به بغداد رسید، یحیی بن خالد برمکی او را به خانه برد و با اوتوطئه کرد که چون به مجلس هارون رود امري چند نسبت به آن حضرت دهد که هارون را به خشم آورد، پس او را به نزد هارون برد. چون بر او داخل شد سلام کرد وگفت: هرگز ندیده ام که دو خلیفه در یک عصر بوده باشند، تو در این شهر خلیفه و موسی بن جعفر در مدینه خلیفه است، مردم از اطراف عالم خراج از براي او می آورند و خزانه ها به هم رسانیده و ملکی را به سی هزار درهم خریده و نام اورا (یسیره) گذاشته. پس هارون دویست هزار درهم حواله کرد به او بدهند، چون آن بدبخت به خانه برگشت دردي در حلقش به هم رسید و هلاك شد و از آن زرها منتفع نشد. و به روایت دیگر بعد از چندي اورا زحیري عارض شد و جمیع اعضا و احشاء او به زیر آمد و در همان حال که زر را براي او آوردند (در حالت نزع بود، و از این پولها جز حسرت چیزي از براي او حاصل نشد و زرها را به خزانه خلیفه برگردانیدند.

و بالجمله؛ در همان سال که سال صد و هفتاد و نهم هجري بود و هارون براي استحکام خلافت اولاد خود به گرفتن امام موسی (عليه السلام) اراده حج کرد و فرمانها به اطراف نوشت که علما و سادات و اعیان و اشراف همه در مکه حاضر شوند که از ایشان بیعت بگیرد و ولایت عهد اولاد او در بلاد اومنتشر گردد.

اول به مدینه طیبه آمد، یعقوب بن داود روایت کرده است که چون هارون به مدینه آمد، من شبی به خانه یحیی برمکی رفتم و او نقل کرد که امروز شنیدم که هارون نزد

ص: 157

قبر رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) با او مخاطبه می کرد که پدر و مادرم به فداي تو باد یا رسول اللّه، من عذر می طلبم در امري که اراده کرده ام در باب موسی بن جعفر، می خواهم او را حبس کنم براي آنکه می ترسم فتنه بر پا کند که خونهاي امت تو ریخته شود، یحیی گفت: چنین گمان دارم که فردا او را خواهد گرفت.

چون روز شد، هارون فضل بن ربیع را فرستاد در وقتی که آن حضرت نزد جد بزرگوار خود رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) نماز می کرد، در اثناي نماز آن جناب را گرفتند و کشیدند که از مسجد بیرون برند. حضرت متوجه قبر جد بزرگوار خود شد وگفت: یا رسول اللّه! به توشکایت می کنم از آنچه از امت بد کردار تو به اهل بیت بزرگوار تو می رسد، و مردم از هر طرف صدا به گریه و ناله و فغان بلند کردند، چون آن امام مظلوم را نزد هارون بردند ناسزاي بسیار به آن جناب گفت، و امر کرد که آن جناب را مقید گردانیدند و دو محمل ترتیب داد براي آنکه ندانند که آن جناب را به کدام ناحیه می برند، یکی را به سوي بصره فرستاد و دیگري را به جانب بغداد و حضرت در آن محمل بود كه به جانب بصره فرستاد، و حسان سروي را همراه آن جناب کرد که آن حضرت را در بصره به عیسی بن جعفر بن ابی جعفر منصور که امیر بصره و پسر عموي هارون بود تسلیم نمود، در روز هفتم ماه ذي الحجه یک روز پیش از ترویه، آن جناب را داخل بصره نمودند و در روز علانیه آن جناب را تسلیم عیسی نمودند، عیسی آن حضرت را در یکی از حجره های خانه خود که نزدیک به دیوانخانه او بود محبوس گردانید و مشغول فرح وسرور عید گردید و روزي دو مرتبه در آن حجره را می گشود، یک نوبت براي آنکه بیرون آید و وضو بسازد، نوبتی دیگر براي آنکه طعام از براي آن جناب ببرند. محمّد بن سلیمان نوفلی گفت که یکی از کاتبان عیسی که نصرانی بود وبعد، اسلام اظهار کرد رفیق بود با من، وقتی براي من گفت که این عبد صالح و بنده شایسته خدا، یعنی موسی بن جعفر (عليه السلام) در این ایام که در این خانه محبوس بود چیزي چند شنید از لهو و لعب و ساز و خوانندگی و انواع فواحش و منکرات که گمان ندارم هرگز به خاطر شریفش آنها خطور کرده باشد.

و بالجمله؛ مدت یک سال آن حضرت در حبس عیسی بود و مکرر هارون به او نوشت که آن جناب را شهید کند. اوجرات نکرد که به این امر شنیع اقدام کند، جمعی از دوستان او نیز او را از آن منع کردند، چون مدت حبس آن حضرت نزد او به طول

ص: 158

انجامید، نامه ای به هارون نوشت که حبس موسی (عليه السلام) نزد من طول کشید و من بر قتل وي اقدام نمی نمایم، من چندان که از حال او تفحص می نمایم به غیر عبادت و تضرع و زاري و ذکر و مناجات با قاضی الحاجات چیزي نمی شنوم و نشنیدم که هرگز به تو یا بر من یا بر احدي نفرین نماید یا بدي از ما یاد نماید بلکه پیوسته متوجه کار خود است به دیگري نمی پردازد، کسی را بفرست که من او را تسلیم او نمایم و الاّ او را رها می کنم و دیگر حبس و زجر او را بر خود نمی پسندم. یکی از حواسیس عیسی که به تفحص احوال آن جناب موکل بود گفته که من در آن ایام بسیار از آن جناب می شنیدم که در مناجات با قاضی الحاجات می گفت: خداوندا! من پیوسته سؤ ال می کردم که زاویه خلوتی و گوشه عزلتی و فراخ خاطري از جهت عبادت وبندگی خود مرا روزي کنی اکنون شکر می کنم که دعاي مرا مستجاب گردانیدي، آنچه می خواستم عطا فرمودي. چون نامه عیسی به هارون رسید کس فرستاد وآن جناب را از بصره به بغداد برد و نزد فضل بن ربیع محبوس گردانید. و در این مدتی که محبوس بود پیوسته مشغول عبادت بود و بیشتر اوقات در سجده بود.»(1)

در میان هلهله سوز و نوا گم می شود***زیر ضرب تازیانه ناله ها گم می شود

بسکه بازی می کند زنجیرها با گردنم***در گلویم گریه های بی صدا گم می شود

در دل شب بارها آمد نمازم را شکست***در میان قهقه صوت دعا گم می شود

چهار چوب پیکرم بشکسته و لاغر شدم***وقت سجده پیکرم زیر عبا گم می شود

تازه فهمیدم چرا در وقت سیلی خوردنش***راه مادر در میان کوچه ها گم می شود

ص: 159

بین تاریکی شب چون ضربه خوردم آگهم***آه در سینه به ضرب بی هوا گم می شود

لا به لای پنجه هایش مشتی از موی سرم***بین این تصویر ها دیگر حیا گم می شود

از یهودی ضربه خورده خوب می داند چرا؟***گوشواره بچه ها در کربلا گم می شود

***

زندان صبر بود و هوای رضای او***شوقش کشیده بود به خلوت سرای او

زندان نبود، چاه پر از کینه بود و بس***زنده به گور کردن آیئنه بود و بس

زندان نبود یک قفس زیر خاک بود***هر کس نفس نداشت در آن جا هلاک بود

زندان نبود، کرب و بلای دوباره بود***یک قتلگاه مخفی پر استعاره بود

زندان نبود یوسف در بین چاه بود***زندان نبود گودی یک قتلگاه بود

زنجیر بود و آینه بود و نگاه بود***تصویر هر چه بود، کبود و سیاه بود

زنجیر را به گردن آیینه بسته اند***صحن و سرای آینه را هم شکسته اند

ص: 160

دیگر کسی به نور کنایه نمی زند***شلاق روی صورت آیه نمی زند

می خواستند ظلم به آل علی کنند***می خواستند روز و شبش را یکی کنند

هرکس که می رسید در آنجا ادب نداشت***جز ناسزا کلام خوشی روی لب نداشت

حتی نماز و روزه در آن جا بهانه بود***افطار روزه دار خدا تازیانه بود

باران گرفته و همه ی شب گریسته***گاهی به حال معجر زینب گریسته

زندان نبود روضه گودال یار بود***هر شب برای عمۀ خود بی قرار بود

حرف از اسارت و غل و زنجیر یار بود***زینب میان جمعیت نیزه دار بود

در شهر شام غیرت و شرم و حیا نبود

زندان برای دختر زهرا

روا نبود

***

دان معصومه جان بابا غریب است***رضا جان بی تو این دل بی شکیب است

به بالینم نیایید ای عزیزان***که جای من سیه چالی مهیب است

***

ص: 161

آهسته گذاريد روي تخته تنش را***تا ميخ اذّيّت نكند پيرهنش را

اصلاً بگذاريد رويِ خاك بماند***زشت است بيارند غلامان بدنش را

اين ساق ِبهم ريخته كِتمان شدني نيست***ديدند روي تخته ی در، تا شدنش را

اين مرد الهي مگر اولاد ندارد***بردند چرا مثل غريبان بدنش را

اين مرد نگهبان كه حيا هيچ ندارد***بد نيست بگيرد جلوي آن دهنش را

اين هفت كفن روضه ی گودال حسين است***ای كاش نيارند برايش كفنش را

نه پيرهني داشت حسين نه كفني داشت

مديون حصيرند مرتب شدنش را

***

ص: 162

زن برتر بهشتی است.(1) در عظمت و فضیلت این بزرگ بانو همین بس که هر وقت جبرئیل (عليه السلام) نازل می شد سلام خدا را برای آن بانو به پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) عرضه می داشت و عرض می کرد خدا به حضرت خدیجه (عليها السلام) سلام می رساند.(2) او در غربت رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) یار آن حضرت بود و هر کجا برای پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) گرفتاری پیش می آمد اولین کسی که حاضر می شد و سعی می کرد گرفتاری حضرت را برطرف کند این بانوی بزرگوار بود.

حضرت خدیجه (عليها السلام) اولین زنی بود که اسلام آورد و شاید اولین شخصی که در عالم اسلام آورد ایشان بود. همان طور که می دانید آن بانو بزرگوار یکی از ثروتمندان حجاز بود و کارکنان بسیار داشت که در تجارت فعالیت داشتند. امکانات مالی فراوانی داشت، اما زمانی که از دنیا رفت حتی کفن هم نداشت. وقتی می خواست از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) پیراهنی را بطلبد که آن را کفن خود قرار دهد، با این که تمام اموال و هستی و ثروت خود را در راه آن حضرت مصرف کرده بود باز هم حیا و حجب مانع شد تا از پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) شخصاً چیزی بخواهد.

درس های بسیاری در زندگی همسر پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ام المؤمنین حضرت خدیجه (عليها السلام) نهفته است. فداکاری و ایثار تمام اموال در راه خدا توسط آن بانو نیز

ص: 164

درس و عبرت بزرگی برای تمام بانوان است. اگر خانمی کار کوچکی برای شوهر خود انجام دهد و مثلا برای رفع مشکل شوهر مقداری از مال خود را به او ببخشد، چه مقدر از او توقع دارد؟ حضرت خدیجه (عليها السلام) وقتی می خواهد یک پیراهن از پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) برای کفن خود بگیرد به دخترش حضرت زهرا (عليها السلام) می گوید: دخترم، از پدرت پیراهنی را که در آن عبادت کرده برای من بگیر تا به عنوان کفن از آن استفاده کنم. رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به این بانو علاقه بسیار داشت، لذا در سالی که حضرت ابوطالب (عليه السلام) و حضرت خدیجه (عليها السلام) از دار دنیا رفتند آن سال را عام الحزن نامید، یعنی سال اندوه و غم.(1)

پیامبراکرم (صلی اللّه عليه وآله وسلم) هیچ گاه آن بانو را فراموش نکرد و همیشه از او یاد می فرمود.(2) هرگاه گوسفندی قربانی می کرد اولین جایی که مقداری از گوشت قربانی را می برد، خانة دوستان حضرت خدیجه (عليها السلام) بود و می فرمود به دوستان حضرت خدیجه بدهید. آن حضرت بسیار به یاد آن بانو بود تا این جائی که بعضی از همسران حضرت به ایشان اعتراض کردند و گفتند: یا رسول اللّه، حال که خدیجه از دار دنیا رفته این قدر به یاد او هستی؟ پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به سخن آنان به شدت اعتراض می کرد و می فرمود: در غربت و تنهایی، فقر و تنگدستی خدیجه مرا یاری کرد.(3)

ص: 165

انسان اگر با خدا باشد خدا او را تنها نمی گذارد و یاریش می کند. حضرت خدیجه (عليها السلام) یک شخصیت برجسته ای بود که خدای متعال به طور استثنایی او را یاری فرمود.

شاید این عبارت درست باشد که منقول است پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمودند:

«ما قام ولا استقام الدين إلاّ بسيف علي ومال خديجة؛(1) دین برپا نشد مگر با قدرت و شمشیر امیرالمؤمنین و مال خدیجه.»

حضرت خدیجه (عليها السلام) ثروت زیادی داشت و همه را در راه اسلام بدون هیچ گونه منتی صرف کرد. کدامین بانویی را سراغ دارید که تمام دارایی خود را در راه همسرش خرج کند و هیچ گاه به روی او نیاورد و منتی نگذارد؟ اگر چیزی

ص: 167

هم می خواهد از اظهار آن شرم می کند و برای این که شوهرش فکر نکند که چون به او خدمتی کرده حالا او نیز باید خواسته اش را عملی سازد، از طریق دختر خود بزرگ بانوی هستی، فاطمه زهرا (عليها السلام) خواسته خویش را ابلاغ می کند.

زنان و مردان مسلمان باید سعی کنند از آن بزرگ بانوی هستی این درس ها را بیاموزند و آن را در زندگی خود به کار گیرند. فرقی نمی کند چه زن و چه مرد همه باید این الگو را در تعاملات خود با یکدیگر به کار بندند. اگر مرد خانه کار و خدمتی برای خانواده اش انجام می دهد نباید بر سر آنان منت گذارد، بلکه کار را برای خدا انجام دهد تا اجر و ثواب الهی در نامه عملش ثبت گردد.

تو بندگی چو گدایان به شرط مزد نکن***که خواجه خود روش بنده پروری دارد

حضرت خدیجه (عليها السلام) همه دارایی خود را در راه خدا اهدا کرد و شرط مزد هم نکرد. خدای متعال هم آن قدر به آن بانو عنایت فرمود که قابل وصف نیست.

در روایت آمده است که خدای متعال قصری از دُرّ در بهشت برای خدیجه (عليها السلام) قرار داده است.(1) این چه مقام و منزلتی است که هر وقت جبرئیل نازل می شد می گفت: خدا به خدیجه سلام می رساند.

امکان خوب بودن برای همه وجود دارد. با قدم گذاردن در راه حضرت خدیجه (عليها السلام) همه می توانند به گونه ای عمل کنند که مشمول سلام و درود خدا شوند. زنانی که نسبت به همسران خود باوفا هستند و در سختی های زندگی صبر و تحمل را پیشه خود می سازند، مورد عنایت خدا هستند و جزو کسانی که خدای متعال می فرماید این را از او بخواهید:

{رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ وَاحْشُرْنَا مَعَ

ص: 168

الْأَبْرار}

مستحب است انسان این ذکر را مرتب در قنوت بخواند. کسانی که بی همسر هستند این ذکر را مرتب بخوانند و یکی از خواسته های مهم آنان این باشد که خدای متعال همسر خوبی به آن ها عنایت فرماید. همسر خوب در کنار انسان می تواند آدمی را به مراتب عالی برساند. از امیرالمؤمنین (عليه السلام) سؤال شد بهترین همسر کیست؟ فرمود: بهترین همسر آن است که کمک حال من باشد تا بتوانم به سمت خدا بروم و در راه کمال مرا همراهی و کمک کند.(1)

همة ما عنایت فرماید، ان شاء اللّه.

ما اهل بیت نیست مگر آنکه کشته می گردد و شهید می شود، گفتند: یابن رسول اللّه! کی ترا شهید می کند؟ فرمود که بدترین خلق خداوند در زمان من مرا شهید خواهد کرد به زهر و دور از یار و دیار در زمین غربت مدفون خواهد ساخت پس هر که مرا در آن غربت زیارت کند حق تعالی مزد صد هزار شهید و صد هزار صدیق و صد هزار حج کننده و عمره کننده و صد هزار جهاد کننده براي او بنویسد و در زمره ما محشور شود و در درجات عالیه بهشت رفیق ما باشد. ایضا به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام) روایت کرده است که حضرت رسول (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمود که پاره ای از تن من در زمین خراسان مدفون خواهد شد هر مؤ منی که او زیارت کند البته بهشت او را واجب شود و بدنش بر آتش جهنم حرام گردد.

ایضا به سند معتبر روایت کرده است که حضرت صادق (عليه السلام) فرمود از پسر من موسی (عليه السلام) پسري به هم خواهد رسید که نامش موافق نام امیرالمؤ منین (عليه السلام) باشد و او را به سوي خراسان برند و به زهر شهید کنند و در غربت او را مدفون سازند، هر که او را زیارت کند و به حق او عارف باشد حق تعالی به او عطا کند مزد آنها که پیش از فتح مکه در راه خدا جان و مال خود را بذل کردند. ایضا به سند معتبر از امیرالمؤمنین (عليه السلام) منقول است که آن جناب فرمود: مردي از فرزندان من در زمین خراسان به زهر ستم و عدوان شهید خواهد شد که نام او موافق نام من باشد، و نام پدرش موافق نام موسی بن عمران باشد هر که او را در آن غربت زیارت کند حق تعالی گناهان گذشته و آینده او را بیامرزد اگرچه به عدد ستاره های آسمان و قطره های باران و برگ درختان باشد.

و نیز علامه مجلسی در دیگر کتب خود نقل کرده به سند معتبر از حضرت امام رضا (عليه السلام) که فرمود: زود باشد که کشته شوم به زهر با ظلم و ستم و مدفون شوم در پهلوي هارون الرشید و بگرداند خدا تربت مرا محل تردد شیعیان و دوستان من پس هر که مرا در این غربت زیارت کند واجب شود براي او که من او را زیارت کنم در روز قیامت و سوگند می خورم به خدایی که محمّد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) را گرامی داشته است به پیغمبري و برگزیده است او را بر جمیع خلایق که هر که از شما شیعیان نزد قبر من دو رکعت نماز کند البته مستحق شود آمرزش گناهان را از خداوند عالمیان در روز قیامت و به حق آن خداوندي که ما را گرامی داشته است بعد از محمّد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به امامت

ص: 171

و مخوصص گردانیده است ما را به وصیت آن حضرت، سوگند می خورم که زیارت کنندگان قبر من گرامی تر از هر گروهی اند نزد خدا در روز قیامت و هر مؤ منی که مرا زیارت کند پس بر روي او قطره ای از باران برسد البته حق تعالی جسد او را بر آتش جهنم حرام گرداند.

کیفیت شهادت امام رضا (عليه السلام)

قسمت اول

اما کیفیت شهادت آن جگر گوشه رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به روایت ابوالصلت چنان است که گفت: روزي در خدمت حضرت امام رضا (عليه السلام) ایستاده بودم فرمود که داخل قبه هارون الرشید شو از چهار جانب قبر او از هر جانب یک کف خاك بیاور، چون آوردم آن خاك را که از پس و پشت او برداشته بودم بویید و انداخت و فرمود که ماءمون خواهد خواست که قبر پدر خود را قبله قبر من نماید و مرا در این مکان مدفون سازد سنگ سخت بزرگی ظاهر شود که هر چه کلنگ است در خراسان جمع شود براي کندن آن ممکن نشود کند آن، آنگاه خاك بالاي سر و پایی پا را استشمام نمود چنین فرمود، چون خاك طرف قبله را بویید فرمود: که زود باشد که قبر مرا در این موضع حفر نمایند. پس امر کن ایشان را که هفت درجه به زمین فرو برند و لحد آن را دو ذراع و شبري سازند که حق تعالی چندان که خواهد آن را گشاده سازد و باغی از باغستانهاي بهشت گرداند آنگاه از جانب سر رطوبتی ظاهر شود پس به آن دعایی که ترا تعلیم می نمایم تکلم کن تا به قدرت خدا آب جاري گردد و لحد از آب پر شود و ماهی ریزه چند در آن آب ظاهر شود چون ماهیان پدید آیند این نان را که به تو می سپارم در آن آب ریزه کن که آن ماهیان بخورند آنگاه ماهی بزرگی ظاهر شود و آن ماهیان ریزه را برچیند و غایب شود پس در آن حال دست بر آب گذار و دعایی که ترا تعلیم می نمایم بخوان تا آن آب به زمین فرو رود و قبر خشک شود و این اعمال را نکنی مگر در حضور ماءمون و فرمود که فردا به مجلس این فاجر داخل خواهم شد اگر از خانه سر نپوشیده بیرون آیم با من تکلم نما و اگر چیزي بر سر پوشیده باشم با من سخن مگو. ابوالصلت گفت: چون روز دیگر حضرت امام رضا (عليه السلام) نماز بامداد ادا نمود جامه های خویش را پوشید و در محراب نشست و منتظر می بود تا غلامان ماءمون به طلب وي آمدند، آنگاه کفش خود را پوشید و رداي مبارك خود را بر دوش افکند و به مجلس ماءمون درآمد و من در خدمت آن حضرت بودم. در آن

ص: 172

وقت طبقی چند از الوان میوه ها زند وي نهاده بودند و او خوشه انگوري را که زهر را به رشته در بعضی از دانه های آن دوانیده بودند در دست داشت و بعضی از آن دانه ها که به زهر نیالوده بودند از براي رفع تهمت زهر مار می کرد. چون نظرش بر آن حضرت افتاد مشتاقانه از جاي خود برخاست و دست در گردن مبارکش انداخت و میان دو دیده آن قره العین مصطفی را بوسید و آنچه از لوازم اکرام و احترام ظاهري بود دقیقه ای فرو نگذاشت. آن جناب را بر بساط خود نشانیده و آن خوشه انگور را به وي داد و گفت: یابن رسول اللّه! از این نکوتر انگور ندیده ام، حضرت فرمود که شاید انگور بهشت از این نکوتر باشد، ماءمون گفت: از این انگور تناول نما، حضرت فرمود که مرا از خوردن این انگور معاف دار. ماءمون مبالغه بسیار کرد و گفت البته می باید تناول نمود مگر مرا متهم می داري با این همه اخلاص که از من مشاهده می نمایی، این چه گمانها است که به من می بري، و آن خوشه انگور را گرفته دانه چند از آن خورد باز به دست آن جناب داد و تکلیف خوردن نمود. آن امام مظلوم چون سه دانه از آن انگور زهرآلود تناول کرد حالش دگرگون گردید و باقی خوشه را بر زمین افکند و متغیرالاحوال از آن مجلس برخاست، مامون گفت: یابن عم! به کجا می روي؟ فرمود: به آنجا که مرا فرستادي! و آن حضرت حزین و غمگین و نالان سر مبارك پوشیده از خانه مامون بیرون آمد.

ابوالصلت گفت: به مقتضاي فرموده آن حضرت با وي سخن نگفتم تا به سراي خود داخل گردید فرمود که در سراي را ببند. و رنجور و نالان بر فراش خویش تکیه فرمود، چون آن امام معصوم بر بستر قرار گرفت در سراي را بسته و در میان خانه محزون و غمگین ایستاده بودم ناگاه جوان خوشبوي مشگین مویی را در میان سرا دیدم که سیماي ولایت و امامت از جبین فائز الانوارش ظاهر بود و شبیه ترین مردمان بود به جناب امام رضا (عليه السلام) . پس به سوي وي شتافتم سؤال کردم که از کدام راه داخل شدي که من درها را محکم بسته بودم؟ فرمود: آن قادري که مرا از مدینه به یک لحظه به طوس آورد از درهاي بسته مرا داخل ساخت. پرسیدم تو کیستی؟ فرمود: منم حجت خدا بر تو ای ابوالصلت، منم محمّد بن علی! آمده ام که پدر غریب مظلوم و والد معصوم و مسموم خود را ببینم و وداع کنم، آنگاه در حجره ای که حضرت امام رضا (عليه السلام) در آنجا بود رفت. چون چشم آن امام مسموم بر فرزند معصوم خود افتاد از جاي جست و یعقوب وار یوسف گم گشته خود را در آغوش کشید و دست در گردن وي درآورد و

ص: 173

او را بر سینه خود فشرد و میان دو چشم او را بوسید و آن فرزند معصوم را در فراش خود داخل کرد و بوسه بر روي وي می داد و با وي از اسرار ملک و ملکوت و خزائن علوم حی لایموت رازي چند می گفت که من نفهمیدم و ابواب علوم اولین و آخرین و ودایع حضرت سید المرسلین را به وي تسلیم کرد، آنگاه بر لبهاي مبارك حضرت امام رضا (عليه السلام) کفی دیدم از برف سفیدتر حضرت امام محمّد تقی (عليه السلام) آن را لیسید و دست در میان سینه پدر بزرگوار خود برد و چیزي مانند عصفور بیرون آورد و فرو برد و آن طایر قدسی به بال ارتحال گرد تعلقات جسمانی از دامان مطهر خود افشانده به جانب ریاض رضوان قدس پرواز کرد.»(1)

به کوی رضا جان صفا می پذیرد***در اینجا فروغ خدا می پذیرد

تو ای بینوا، رو سوی رضا کن***که این پادشه، خوش گدا می پذیرد

به پا بوس او رو که زوار خود را***سر خوان جود و عطا می پذیرد

بود رحمتش بی کران همچو دریا***هم آلوده، هم پارسا می پذیرد

بود عام دلجویی بی دریغش***که هم غیر و هم آشنا می پذیرد

اگر دردمندی بیا بر در او***که هر درد اینجا شفا می پذیرد

خدا را به او خوان و خواه آنچه خواهی***که ایزد به پاسش دعا می پذیرد

ص: 174

امید دل من، به من کن نگاهی***که جان از نگاهت صفا می پذیرد

بخواه از خدا تا ببخشد گناهم***که تو آنچه خواهی خدا می پذیرد

در آتش بسوزان شفق هر هوی را***که جانان دل بی هوی می پذیرد

***

امان نداد مرا این غم و به جان افتاد***میان سینه ام این درد بی امان افتاد

به راه روی زمین می نشینم و خیزم***نمانده چاره که آتش به استخوان افتاد

چنان به سینه ی خود چنگ می زنم از آه***که شعله بر پر و بال کبوتران افتاد

کشیده ام به سر خود عبا و می گویم***بیا جواد که بابایت از توان افتاد

بیا جواد که از زخمِ زهر می پیچد***شبیه عمه اش از پا نفس زنان افتاد

شبیه دخترکی که پس از پدر کارش***به خارهای بیابان به خیزران افتاد

به روی ناقه ی عریان نشسته، خوابیده***وغرق خواب پدر بود ناگهان افتاد

گرفت پهلوی خود را میان شب ناگاه***نگاه او به رخ مادری کمان افتاد

ص: 175

دوید بر سر دامان نشست خوابش برد***که زجر آمد و چشمش به نیمه جان افتاد

رسید زجر دوباره عزای کوچه شد و***به هر دو گونه ی زهراترین نشان افتاد

رسید زجر و پی خود دوان دوانش بُرد***که کار پنجه ی زبری به گیسوان افتاد

به کاروان نرسیده نفس نفس می زد***به خارهای شکسته کشان کشان افتاد

دوباره ناله ای آمد عمو به دادم رس***دوباره رأس اباالفضل از سنان افتاد

***

چه قدر، جان برادر به زمین می افتی***ای عزیز دل خواهر به زمین می افتی

تو علی هستی و در کوچه بسمت حجره***مثل زهرای پیمبر به زمین می افتی

***

کار تو همه مهر و وفا بود، رضا جان***پاداش تو، کی زهر جفا بود، رضا جان

آن لحظه که پرپر زدی و آه کشیدی***معصومه مظلومه، کجا بود رضا جان؟

بر دیدنت آمد چو جوادت ز مدینه***سوز جگرش، یا ابتا بود رضا جان

ص: 176

تنها نه جگر، شمع صفت شد بدنت آب***کی قتل تو این گونه روا بود، رضا جان

تو ناله زدی، در وسط حجره و زهرا***بالای سرت نوحه سرا بود رضا جان

یک چشم تو در راه، به دیدار جوادت***چشم دگرت کرب و بلا بود، رضا جان

جان دادی و راحت شدی از زخم زبان ها***این زهر، برای تو شفا بود رضا جان

از آتش این زهر، تن و جان تو می سوخت***اما به لبت، ذکر خدا بود رضا جان

روزی که نبودیم در این عالم خاکی***در سینه ما، سوز شما بود رضا جان

از خویش مران «میثم» افتاده ز پا را***عمری در این خانه گدا بود رضا جان

***

ناله و زمزمه مرغ سحر می آید***مگر امروز عزیزی ز سفر می آید

برو ای باد صبا گو به غریب الغربا***تقی امروز به دیدار پدر می آید

منتظر باش طبیبانه پسر از ره دور***سر بالین تو با دیده تر می آید

چشم بگشود، دَمِ دادن جان سرور طوس***ناگهان دید جوادش که ز در می آید

ص: 177

لیک در کرببلا قصه به عکس اینجاست***آنچه در دست ز تاریخ و خبر می آید

دید در کرببلا زینب مظلومه زار***که حسین بر سر بالین پسر می آید

چهره بر چهره فرزند نهاد آن شه و دید

خون از آن صورت مانند قمر می آید...

***

از داغ زهر پیکرم آتش گرفته است***گویی تمام بسترم آتش گرفته است

تر می کند لبان مرا کودکم ولی***از تشنگی، لب ترم آتش گرفته است

پا می کشم به خاک و نفس می زنم که شهر***از آه آه آخرم آتش گرفته است

حالا کبوتران به غمم گریه می کنند***از بال و پر زدن، پَرم آتش گرفته است

امشب تمام حجره من کربلا شده

یک جرعه آب، حنجرم آتش گرفته است...

***

ص: 178

دیگر آن بهره ها را می برد. بنابراین انسان باید بداند اگر کسی برای مشکلی به او مراجعه کرد و گرفتاری هایش را با او در میان گذاشت، و او نیز برای آنان قدمی برداشت، این لطف خدای متعال است که شامل حال او شده است. عنایت پروردگار شامل حال افرادی است که در برآورده ساختن حوائج مردم می کوشند.

موعظه می کند خوب سخن می گوید و اگر مزاح و شوخی می کند به بیهوده گویی روی نمی آورد. اگر مجلس و محفلی برپا می کند انسان را از خدا دور نمی کند. در روایت آمده است انسان باید یک بخشی از زندگی خود را برای اُنس و گفتگو و مزاح مناسب قرار دهد و البته مجلس معصیت و مجلسی که انسان را از خدا دور می کند نباشد.

یکی از بهترین مردم «خیر الناس» کسی است که وقتی انسان او را می بیند، و یا با او همنشین می شود، به یاد خدا می افتد. توفیق بس بزرگی است که انسان به یاد خدا باشد.

نیز آگاه نما.

حلال، شیر پاک، پدر و مادر، مدرسه، محیط و محله نیز مؤثرتر باشد. زیرا دوست کسی است که دائماً با انسان سرو کار دارد و انیس و همدم او به شمار می رود.

کسی است که صالح باشد و اگر عیبی در انسان دید، با اخلاق حسنه تذکر دهد و یادآوری کند که مثلا فلانی این کار زیبنده شما نیست و اگر انجام نمی دادی بهتر بود، و خلاصه دوستی باشد که انسان را به یاد خدا بیندازد و عیب های او را به نحو احسن به او تذکر دهد.

آن جناب را به بغداد طلبید آن حضرت چون اراده بغداد نمود حضرت امام علی النقی (عليه السلام) را خلیفه و جانشین خود گردانید در حضور اکابر شیعه و ثقات اصحاب خود نص صریح بر امامت آن حضرت نمود و کتب علوم الهی و اسلحه و آثار حضرت رسالت پناهی و سایر پیغمبران را به دو فرزند خود تسلیم فرمود و دل بر شهادت نهاده و فرزند گرامی خود را وداع کرد و با دل خونین مفارقت تربت جد خود اختیار نموده روانه بغداد گردید و در روز بیست و هشتم محرم سال دویست و بیستم هجری داخل بغداد شد و معتصم در اواخر همین سال آن حضرت را به زهر شهید کرد.

و کیفیت شهادت آن مظلوم به اختلاف نقل شده، اشهر آن است که زوجه اش ام الفضل دختر مأمون به تحریک عمویش معتصم آن حضرت را مسموم کرد؛ چه آنکه امّ الفضل از آن حضرت منحرف بود... .

و بالجمله: از کتاب عیون المعجزات نقل شده که چون حضرت جواد (عليه السلام) وارد بغداد شد و معتصم انحراف ام الفضل را از آن حضرت دانست او را طلبید و به قتل آن حضرت راضی کرده زهری برای او فرستاد که در طعام آن جناب داخل کند ام الفضل انگور رازقی را زهرآلود کرده به نزد آن امام مظلوم آورد و چون حضرت از آن تناول نمود اثر زهر در بدن مبارکش ظاهر شد و ام الفضل از کرده خود پشیمان شد و چاره ای نمی توانست کرد گریه و زاری کرد، حضرت فرمود: الحال که مرا کشتی گریه می کنی، به خدا سوگند که به بلایی مبتلا خواهی شد که مرهم پذیر نباشد... .

و مسعودی در اثبات الوصیة نیز قریب به همین نقل کرده الا آنکه گفته: معتصم و جعفر بن مأمون هر دو ام الفضل را واداشتند بر کشتن آن حضرت و جعفر بن مأمون به سزای این امر در حال مستی به چاه افتاد او را مرده از چاه بیرون آوردند.

و علامه مجلسی (رحمه اللّه) در جلاءالعیون نقل کرده که چون مردم با معتصم بیعت کردند متفقد احوال حضرت امام محمّد تقی (عليه السلام) شد و به عبدالملک زیات که والی مدینه بود نامه نوشت که آن حضرت را با ام الفضل روانه بغداد کند. چون حضرت داخل بغداد شد به ظاهر اعزاز و اکرام نمود و تحفه ها برای آن حضرت و ام الفضل فرستاد پس شربت حماضی برای آن حضرت فرستاد با غلام خود استناس [یا اشناس] نام و سر آن ظرف را مهر کرده بود چون شربت را به خدمت آن حضرت آورد گفت: این شربتی است که خلیفه برای خود ساخته و خود با جماعت مخصوصان خود تناول نموده و این

ص: 185

حصه را برای شما فرستاده است که با برف سرد کنید و تناول نمایید و برف با خود آورده بود و برای حضرت شربت ساخت. حضرت فرمود که باشد در وقت افطار تناول نمایم، گفت: برف آب می شود و این شربت را سرد کرده می باید تناول نمود، و هرچند آن امام غریب مظلوم از آشامیدن امتناع نمود آن ملعون مبالغه را زیاده کرد تا آنکه آن شربت زهرآلود را دانسته به ناکام نوشید و دست از حیات کثیر البرکات خود کشید.

و شیخ عیاشی روایت کرده از زرقان صدیق و ملازم ابن ابی داود قاضی که گفت:

روزی ابن ابی داود از مجلس معتصم غمگین به خانه آمد از سبب اندوه او سؤال کردم گفت: امروز از جهت ابی جعفر محمّد بن علی چندان بر من سخت گذشت که آرزو کردم کاش بیست سال قبل از این فوت شده بودم. گفتم: مگر چه شده؟ گفت: در مجلس خلیفه بودیم که دزدی را آوردند که اقرار به دزدی خود کرده بود و خلیفه خواست حد بر او جاری کند... ]و کسی جز امام جواد (عليه السلام) نتوانست حکم خدا را از قرآن و سنت ثابت کند[ معتصم کلام آن حضرت را پسندید و امر کرد که دست دزد را از همانجا که حضرت فرموده بود قطع کردند این هنگام بر من حالتی گذشت که گویا من برپا شد و آرزو کردم که کاش مرده بودم و چنین روزی را نمی دیدم.

زرقان گفت: بعد از سه روز دیگر ابن ابی داود نزد خلیفه رفت و در پنهانی با وی گفت که خیرخواهی خلیفه بر من لازم است و امری که چند روز قبل از این واقع شد مناسب دولت خلیفه نبود؛ زیرا که خلیفه در مسأله ای که برای او مشکل شده بود علمای عصر را طلبید و در حضور وزراء و مستوفیان و امراء و لشکریان و سایر اکابر و اشراف از ایشان سؤال کرد و ایشان به نحوی جواب دادند پس در چنین مجلسی از کسی که نصف اهل عالم او را امام و خلفه می دانند و خلیفه را غاصب حق او می شمارند سؤال کرد و او بر خلاف جمیع علماء فتوی داد و خلیفه ترک گفته همه علماء کرده به گفته او عمل کرد این خبر در میان مردم منتشر شد و حجتی شد برای شیعیان و موالیان او، معتصم چون این سخنان را بشنید رنگ شومش متغیر شد و تنبهی برای او حاصل گردید و گفت خدا تو را جزای خیر دهد که مرا آگاه کردی بر امری که غافل از آن بودم.

پس روز دیگر یکی از نویسندگان خود را طلبید و امر کرد آن حضرت را به ضیافت خود دعوت نماید و زهری در طعام آن جناب داخل نماید آن بدبخت، حضرت را به

ص: 186

ضیافت طلبید آن جناب عذر خواست و فرمود می دانید که من به مجلس شما حاضر نمی شوم، آن ملعون مبالغه کرد که غرض اطعام شما است و متبرک شدن خانه ما به مقدم شریف شما و هم یکی از وزارء خلیفه آرزوی ملاقات شما را دارد و می خواهد که به صحب شما مشرف شود. پس چندان مبالغه کرد تا آن امام مظلوم به خانه او تشریف برد چون طعام آوردند و حضرت تناول فرمود اثر زهر در گلوی خود یافت و برخاست و اسب خود را طلبید که سوار شد، صاحب منزل بر سر راه آمد و تکلیف ماندن کرد، حضرت فرمود: آنچه تو با من نمودی اگر در خانه تو نباشم از برای تو بهتر خواهد بود و به زودی سوار شد و به منزل خود مراجعت کرد چون به منزل رسید اثر آن زهر قاتل در بدن شریفش ظاهر شد و در تمام آن روز و شب رنجور و نالان بود تا آنکه مرغ روح مقدسش به بال شهادت به درجات بهشت پرواز کرد. صلوات اللَّه علیه. انتهی.

پس جنازه آن جناب را بعد از غسل و کفن آوردند در مقابر قریش در پشت سر جد بزرگوارش امام موسی (عليه السلام) دفن نمودند، و به حسب ظاهر واثق باللَّه بر آن حضرت نماز خواند و لکن در واقع حضرت امام علی النقی (عليه السلام) از مدینه به طی الأرض آمد و متصدی غسل و کفن و نماز و دفن پدر بزرگوارش شد.»(1)

خسته و دلشکسته و زارم***گره افتاده است در کارم

جز به کویت کجا پناه آرم؟***یا جواد الائمه ادرکنی

***

ای که روح عبادتی ما را***عذر خواهِ قیامتی ما را

جانِ زهرا عنایتی ما را***یا جواد الائمه ادرکنی

***

تشنه ام تشنه بر من آب بده***گنهم را ببر ثواب بده

به گدای درت جواب بده***یا جواد الائمه ادرکنی

***

ص: 187

همسرت کرد نامراد تو را***ساخت مسموم از عناد تو را

ای که خوانده پدر جواد تو را***یا جواد الائمه ادرکنی

***

با تو دل آشناست می دانم***دیده محو شماست می دانم

ای جمال تو همچو بدر منیر***آسمانت رضاست می دانم

روی زیبایت ای بهشت آیین***مظهر حق نماست می دانم

گر نبردیم بهره از محسنت***عیب از چشم ماست می دانم

گرچه قسمت نشد زیارت تو***حرمت باصفاست می دانم

در مدیح تو هرچه گویم من***سخنم نارساست می دانم

ای مقام تو برتر از شب قدر***وصف تو با خداست می دانم

عجز الواصفون عن صفتک***ما عرفناک حق معرفتک

***

مژده وصل، تا شنیدم من***گل ز باغ مراد چیدم من

بس که شوق وصال، شیرین بود***شوری از عشق، آفریدم من

جانم از غصه می رسید به لب***گر به وصلت نمی رسیدم من

باهزار آرزو به درگاهت***ایستاده به صد امیدم من

می شدم کاش قطره اشکی***که به پای تو می چکیدم من

آخر این غم کجا برم که هنوز***کاظمین تو را ندیدم من

از تمام ستارگان دیشب***تا سحرگاه می شنیدم من

عجز الواصفون عن صفتک***ما عرفناک حق معرفتک

***

حال ابر بهار دارم من***دیده ای اشک بار دارم من

ص: 188

ای جواد ای کریم اهل البيت***باغ بی برگ و بار دارم من

ذكر من نام توست؛ شکر خدای***که به لب این شعار دارم من

از طفیل توو محبت تو***عزت و اعتبار دارم من

کمتر از ذره ام ولی از مهر***بیش از این انتظار دارم من

ذوق با آشنا سخن گفتن***شوق دیدار یار دارم من

قطع امید کردم از همه کس***از جهان با تو کار دارم

در عوالیم وصف تو هر چند***گاه گاهی گذار دارم من

من عجز الواصفون عن صفتک***ما عرفناک حق معرفتک

باز این جان خسته می گوید***یاجوادالائمه ادرکنی

بلبل پرشکسته می گوید***یا جوادالائمه ادرکنی

نرگس چشم بسته می گوید***یا جوادالائمه ادرکنی

صید از دام رسته می گوید***یا جوادالائمه ادرکنی

هرکه دل بر تو بسته می گوید***یا جوادالائمه ادرکنی

شب عید خجسته می گوید***یا جوادالائمه ادرکنی

«شفق» دل شکسته می گوید***یاجوادالائمه ادرکنی

عجز الواصفون عن صفتک***ما عرفناک حق معرفتک

***

ص: 189

کریم،(1) خسیس،(2) بخیل،(3) لئیم(4).

خسیس، کسی است که به سختی برای خود و زن و فرزندانش خرج می کند.

بخیل، کسی است که برای خود و زن و فرزندش و دیگران خرجی نمی کند. دارایی دارد ولی هزینه نمی کند. لئیم، به کسی می گویند که برای خود و دیگران و خانواده اش خرج نمی کند و اگر ببیند دیگری کار خیری انجام می دهد، ناراحت می شود؛ به چنین شخصی لئیم گفته می شود.

سخی، کسی است که برای خود و زن و فرزندانش با گشاده دستی خرج می کند.

جواد، کسی است که اگر از او بخواهی به تو عطا می کند. یکی از أسماء خداوند متعال جواد است. اگر از خدا بخواهی به تو عطا خواهد کرد.

کریم، کسی است که چه بخواهی و چه نخواهی اهل عطاء و بذل و بخشش است. اگر از او درخواستی هم نکنی به تو عطا خواهد کرد.

ص: 191

خوش اخلاق اهل گذشت است و در مقابل بدی های دیگران عکس العمل بد از خود نشان نمی دهد. یکی از صفات انسان خوش اخلاق این است که اگر کسی به او بدی کند گذشت می کند و سخت نمی گیرد.

هر مسلمانی باید سعی کند در مقابل بدی های دیگران گذشت را پیشه خود سازد و کسی که به او بدی کرده را ببخشد. اگر از کار زشت خود نادم و پشیمان است بر او سخت نگیرند و او را مورد عفو خود قرار دهند تا خود نیز مشمول عفو خدای متعال شوند. اگر هم از دار دنیا رفته است، او را حلال کنند و از سر تقصیرات او بگذرند.

{وَ إِنَّكَ لَعَلی خُلُقٍ عَظيمٍ}؛(1) و راستى كه تو را خويى والاست!

قرآن کریم نفرموده که مثلاً تو بهترین و زیباترین انسان هستی، یا خوش قد و قامت ترین انسان ها هستی، ولی فرموده تو خوش اخلاق ترین انسان ها هستی: {وَ إِنَّكَ لَعَلی خُلُقٍ عَظيمٍ}.(2)

خدای متعال به عظمت از اخلاق پیامبر اکرم (صلی اللّه عليه وآله وسلم) یاد فرموده است. باید سعی تلاش کنیم و از پیامبر خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) درس بیاموزیم، چرا که قرآن کریم می فرماید:

{لَقَدْ كانَ لَكُمْ في رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}؛(3) قطعاً براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نيكوست.

می گوید نزد فلانی برویم و مقداری با او صحبت کنیم، آدم خوش مشربی است و اهل معاشرت و خوش برخورد است.

که در آن وفات فرمود، چون خواستم از خدمت آن جناب مراجعت کنم فرمود: ای ابودعامه ! حق تو بر من واجب شده می خواهی حدیثی براي تونقل کنم که شاد شوي؟ عرض کردم: خیل شائق و محتاجم به آن، فرمود: حدیث کرد مرا پدرم محمّد بن علی از پدرش علی بن موسی از پدرش موسی بن جعفر از پدرش جعفر بن محمّد از پدرش محمّد بن علی از پدرش علی بن الحسین از پدرش حسین بن علی از پدرش علی بن ابی طالب از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) پس به من فرمود: بنویس، گفتم: چه بنویسم؟ فرمود: بنویس که رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فرمود:

(بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ الايمانُ ما وَقَّرَتْهُ الْقُلوبُ وَصَدَّقَتْهُ الَاعْمالُ وَالَاسْلامُ ما جَري بِهِ اللَّسانُ وَحَلَّتْ بِهِ الْمَناکَحَهُ).

ابودعامه گفت: گفتم یابن رسول اللّه (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ! نمی دانم که کدام یک از این دو بهتر است این حدیث یا اسناد آن، فرمود: این حدیث در صحیفه ای است به خط علی بن ابی طالب و املاء رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به هر یک از ماها به ارث رسیده انتهی.

... و بالجمله: بنابر قول شیخ صدوق و بعضی دیگر، معتمد عباسی برادر معتز آن حضرت را مسموم کرد و در وقت شهادت آن امام غریب غیر از امام حسن عسکري (عليه السلام) کسی نزد بالین آن جناب نبود و چون حضرت از دنیا رحلت فرمود جمیع امرا و اشراف حاضر شدند، و امام حسن (عليه السلام) در جنازه پدر شهید خود گریبان چاك زد و خود متوجه غسل و کفن و دفن والد بزرگوار خود شد و آن جناب را در حجره ای که محل عبادت آن حضرت بود دفن کرد و جمعی از جاهلان احمق بر آن حضرت اعتراض کردند که گریبان چاك زدن در مصیبت مناسب وشایسته نبود، حضرت فرمود به آن احمقان که چه می دانید احکام دین خدا را، حضرت موسی (عليه السلام) پیغمبر بود ودر ماتم برادر خود هارون (عليه السلام) گریبان چاك زد.»(1)

ای از غم تو بر جگر سنگ، شراره***وی در همه عمر، ستم دیده هماره

سنگینی اندوه تو از کوه فزون تر***غم های فراوان تو بیرون زِ شماره

ص: 197

کِی مثل تو در حبس ستم بازوی بسته***بر قبر خود از جور عدو کرده نظاره

تو آیه ی تطهیری و دشمن به چه جرأت***با جام می خود به سوی ات کرده اشاره

از هِجر تو باید کمر کوه شود خم***جایی که گریبان ولایت شده پاره

تا ماه جمال ات به دل خاک نهان شد***بر چهره ز چشم حَسَن ات ریخت ستاره

سوزد جگرم بر تو که با پای پیاده***همراه عدو رفتی و او بود سواره

از تیغ زبان زخم فراوان به دل ات بود***کز زهر ز پا تا به سرت سوخت دوباره

فوجی پی آزار دل ات دست گشودند***قومی ز دفاع تو گرفتند کناره

«میثم» دگر از این غم جانسوز نگویی

کز سِرِّ قلم، جای سخن ریخت شراره

***

تنها، غریب، بی کس و بی آشیان شدی***تبعیدی مجاور یک پادگان شدی

طوفان غم شکوه بهار تو را گرفت***بیهوده نیست این همه رنگ خزان شدی

آقا... مدینه، سامره فرقی نمی کند***وقتی شبیه مادر خود قد کمان شدی

ص: 198

مانند کوه مانده ای و ایستاده ای***هرچند بار ها هدف دشمنان شدی

دیروز گنبد حرمت ریخت بر زمین***امروز نیز هجمه ی زخم زبان شدی

سیلی محکمی زده نامت به دشمنان***تو خار چشم طرح زنا زادگان شدی

آقا غرور سینه زنانت شکسته شد***حرمت شکسته ی ستم این و آن شدی

اینک بگو که شیر درآید ز پرده باز***وقتی دوباره سخره ی نا بِخردان شدی

گاهی بلاکش ستم ناروا شدی***گاهی پیاده در پی مرکب روان شدی

گاهی به یاد کرب و بلا گریه کردی و***گاهی کنار قبر خودت روضه خوان شدی

گاهی تو را به مجلس می بُرد دشمنت***پر غصه از تعارف نامحرمان شدی

گیرم تو را به بزم شرابی کشیده اند***کی میهِمان طشت زر و خیزران شدی

بزم شراب رفتی و یاور نداشتی***با یاد عمه جان خودت خون فشان شدی

***

در راه امامِ مان قدم برداریم***بر ماتم او به گریه دَم برداریم

ص: 199

هر چند که عادت به غریبی دارد***باید به عزای او عَلَم برداریم

***

یا رب از زهر جفا سوخت ز پا تا به سرم***شعله با ناله بر آید همه دم از جگرم

جز تو ای خالق دادار کسی نیست گواه***که چه آورده جفای متوکل به سرم

می دوانید پیاده به پی خویش مرا***گرد ره ریخت بسی بر رخ همچون قمرم

آن شبی را که مرا خواند سوی بزم شراب***گشت از شدت غم مرگ عیان در نظرم

خواست تا بر من مظلوم دهد جام شراب***شرم ننمود در آن لحظه ز جدّ و پدرم

زهر نوشیدم و راحت شدم از عمر ولی***ریخته خاک یتیمی به عُذار پسرم

با که این ظلم بگویم که به زندان بلا***قبر من کند عدو پیش دو چشمان ترم

هر زمان هست در این دار فنا مظلومی***حق گواه است که من از همه مظلوم ترم

***

ص: 200

انسان پیش این و آن دست دراز کند. که این کار جایز نیست و گناه است. چرا؟ زیرا انسان با این کار خود را ذلیل و خوار و کوچک می کند.

قرآن کریم از یک انسان هایی مدح می کند که موجب شگفتی است. افرادی که در عین فقر عزت نفس دارند:

{يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ}؛(1) از شدّت خويشتن دارى، فرد بی اطلاع، آنان را توانگر می پندارد.

آن قدر عزت نفس دارد که با وجود فقر، به گونه ای تعامل می کند که مردم فکر می کنند وضع او خوب است. هم چنان که انسان عزت نفس خود را باید حفظ کند نسبت به عزت دیگران نیز باید اهتمام بورزد و کاری نکند که کسی احساس ذلت کند. نباید فردی را تحقیر کند یا با شوخی نابجا او را به استهزاء بگیرد. اگر انسانی را در مقابل دیگران کوچک کند گناه بزرگی مرتکب شده است. تحقیر کردن دیگران از گناهان بزرگ است که باید از آن اجتناب کرد. همان طور که انسان دوست دارد عزیز باشد باید نسبت به دیگران نیز این خواسته را داشته باشد و آنان را هم عزیز بداند.

رسول اللّه، چرا از دست من ناراحت هستید؟ حضرت فرمود: شنیدم در هر منزل یک گوسفند ذبح کرده و غذا می پختی و بین حاجیان تقسیم می کردی؟ عرض کرد: آری، یابن رسول اللّه. چون وضع مالی خوبی داشت عرض کرد آری، برای رضای خدا این کار را کردم. حضرت فرمود: مگر نمی دانستی در این کاروان افراد مؤمنی هستند که آبرومندند و نمی توانستند مانند تو این کار را انجام دهند، هر بار که این کار را می کردی بعضی از آن ها احساس ذلت و کوچکی کردند.

دارند ولی از زندگی لذتی نمی برند. این افراد دائما در فکر جمع آوری و افزایش مال خود هستند بدون این که حقوق الهی را از مال خود ادا کنند و هر چه بر اموال آنان افزوده شود، خیری به دیگران نمی رسانند. هر چند آنان سرمایه دار هستند ولی زندگی تلخی دارند.

امام کاظم (عليه السلام) می فرمایند: اگر بخواهید در عین تهیدستی بی نیاز باشید: «مَنْ أَرَادَ الْغِنَى بِلَا مَالٍ وَرَاحَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَد.» و اگر بخواهید درونتان از حسد خالی باشد؛ می دانید حسد یکی از صفات بسیار بد است که خود بحث جداگانه می طلبد. اما اجمالا این که حسد در واقع نوعی اعتراض به خدای متعال است. می گوید: خدایا چرا به او عطا کردی و مرا محروم ساختی؟! حسد ایمان را می خورد و از بین می برد همان طور که آتش هیزم را نابود می کند.(1) مومن باید بداند خدایی که به دیگری عطا فرموده می تواند به دیگر بندگانش نیز عطا فرماید، بنابراین انسان باید دعا کند و از خدا بخواهد تا رزق خود را بر او افزون نماید.

حضرت فرمودند: «مَنْ أَرَادَ الْغِنَى بِلَا مَالٍ وَرَاحَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ وَالسَّلَامَةَ فِي الدِّينِ»، اما «وَ السَّلَامَةَ فِي الدِّينِ»، سلامت در دین که سعادت ابدی هر انسانی در گرو آن است؛ حضرت می فرمایند می خواهی در عین تهیدستی بی نیاز باشی و قلبت از حسد خالی باشد و در آخرین لحظه ای که از دنیا می روی دینت سالم باشد، البته مساله لحظه آخر حیات و سلامت در دین امری است که تمام بزرگان ما از آن لحظه هراس و وحشت داشتند که مبادا در آن لحظة آخر عاقبت به خیر نشوند، زیرا یک هزارم ثانیه است و اگر آن لحظه را با عافیت سپری نکنند، میلیاردها سال در تباهی که نه، بلکه زمان در آن معنا ندارد. اگر انسان عاقبت به خیر از دنیا رفت میلیاردها سال در خوشی و خرمی بودن بیان واقع نیست، چرا که زمان پس از مرگ معنا ندارد، و اگر والعیاذ باللّه عاقبت به شر از دنیا رفت هلاکت

ص: 205

ابدی در انتظار او خواهد بود و نمی توان مدت زمان خاصی را متصور شد.

فاسق کی اهلیت امامت دارد؛ زیرا که پیشتر او را می شناختم که شراب می خورد و قمار می باخت و طنبور می نواخت. پس پیش رفتم و تعزیت و تهنیت گفتم و هیچ سؤ ال از من نکرد، در این حال (عقید خادم) بیرون آمد و به جعفر کذاب خطاب کرد که برادر تو را کفن کرده اند بیا و بر او نماز کن، جعفر برخاست و شیعیان با او همراه شدند چون به صحن خانه رسیدیم دیدیم که حضرت امام حسن عسکري (عليه السلام) را کفن کرده بر روي نعش گذاشته اند پس جعفر پیش ایستاد بر برادر اطهر خود نماز کند چون خواست تکبیر گوید طفلی گندم گون پیچیده موي گشاده دندانی مانند پاره ماه بیرون آمد و رداي جعفر را کشید و گفت: ای عمو! پس بایست که من سزاوارترم به نماز بر پدر خود از تو، پس جعفر عقب ایستاد و رنگش متغیر شد.

آن طفل پیش ایستاد و بر پدر بزرگوار خود نماز کرد و آن جناب را در پهلوي امام علی نقی (عليه السلام) دفن کرد

و متوجه من شد و گفت ای بصري بده جواب نامه را که با تو است، پس تسلیم کردم و در خاطر خود گفتم که دو نشان از آن نشانها که حضرت امام حسن عسکري (عليه السلام) فرموده بود ظاهر شد و یک علامت مانده بیرون آمدم پس حاجز وشابه جفعر گفت: براي آنکه حجت بر او تمام کند که او امام نیست، گفت: کی بود آن طفل؟ جعفر گفت: که واللّه! من او را هرگز ندیده بودم و نمی شناختم. پس در این حالت جماعتی از اهل قم آمدند و سؤال کردند از احوال حضرت امام حسن عسکري (عليه السلام) چون دانستند که وفات یافته است پرسیدند که امامت با کیست؟ مردم اشاره کردند به سوي جعفر، پس نزدیک رفتند و تعزیت و تهنیت دادند و گفتند با ما نامه و مالی چند هست بگو که نامه ها از چه جماعت است و مالها چه مقدار است [تا] ما تسلیم کنیم. جعفر برخاست و گفت: مردم از ما علم غیب می خواهند، در آن حال خادم بیرون آمد از جانب حضرت صاحب الامر (عليه السلام) و گفت با شما نامه فلان شخص و فلان و فلان هست و همیانی هست که در آن هزار اشرفی هست؛ در آن میان ده اشرف هست که طلا را روکش کرده اند، آن جماعت نامه ها و مالها را تسلیم کردند و گفتند هر که تو را فرستاده

ص: 208

است که این نامه ها و مالها را بگیري او امام زمان است و مراد امام حسن عسکري (عليه السلام) همین همیان بود. پس جعفر کذاب رفت نزد معتمد که خلیفه به ناحق آن زمان بود و این واقعه را نقل کرد، معتمد خدمتکاران خود را فرستاد که صیقل کنیز حضرت امام حسن عسکري (عليه السلام) را گرفتند که آن طفل را به ما نشان ده، او انکار کرد و از او براي رفع مظنه ایشان گفت حملی دارم من از آن حضرت، به این سبب او را به ابن ابی الشوارب قاضی سپردند که چون فرزند متولد شد بکشند، بناگاه عبیداللّه بن یحیی وزیر مرد و صاحب الزنج در بصره خروج کرد ایشان به حال خود درماندند و کنیز از خانه قاضی به خانه خود آمد.

ایضا به سند معتبر از محمّد بن حسن روایت کرده است که حضرت امام حسن عسکري (عليه السلام) در روز جمعه هشتم ماه ربیع الاول سال دویست و شصتم از هجرت وقت نماز بامداد به سراي باقی رحلت فرمود و در همان شب نامه های بسیار به دست مبارك خود به اهل مدینه نوشته بود و در آن وقت نزد آن حضرت حاضر نبود مگر جاریه آن جناب که او را (صیقل) می گفتند و غلام آن جناب که او را (عقید) می نامیدند و آن کسی که مردم بر او مطلع نبودند یعنی حضرت صاحب الامر (عليه السلام) . عقید گفت که در آن وقت حضرت امام حسن (عليه السلام) آبی طلبید که با مصطکی جوشانیده بودند خواست که بیاشامد، چون حاضر کردیم فرمود: اول آبی بیاورید که نماز کنم. چون آب آوردیم دستمالی در دامن خود گسترده و وضو ساخت و نماز بامداد را ادا کرد و قدح آب مصطکی که جوشانیده بودند گرفت که بیاشامد از غایت ضعف و شدت مرض دست مبارکش می لرزید و قدح بر دندانهاي شریفش می خورد، چون آب را بیاشامید و صیقل قدح را گرفت روح مقدسش به عالم قدس پرواز نمود. شهادت آن حضرت به اتفاق اکثري از محدثان و مورخان در هشتم ماه ربیع الا ول دویست و شصتم هجرت بود، شیخ طوسی در (مصباح) اول ماه مذکور نیز گفته، و اکثر گفته اند که روز جمعه بود، و بعضی چهارشنبه و بعضی یکشنبه نیز گفته اند، و از

ص: 209

عمر شریف آن حضرت بیست و نه سال گذشته بود و بعضی بیست و هشت نیز گفته اند و مدت امامت آن حضرت نزدیک به شش سال بود.»(1)

عزیز دل زهرا پسرم مهدی جان***سوخت از زهر هلاهل جگرم مهدی جان

دوست دارم که به دامان محبت بنهی***از ره مهر و محبّت تو سرم مهدی جان

معتصم داد به من زهر که با خوردن آن***شمع سان سوخت ز پا تا به سرم مهدی جان

موقع دادن جان از اثر زهر جفا***روز شد تیره به پیش نظرم مهدی جان

ز آتش زهر جفا گر چه به خود می پیچم***یاد آن سینه و آن میخ درم مهدی جهان

داد زهار بستان زان دو نفر روز ظهور***سوختند آن دو نفر برگ و برم مهدی جان

روز موعود تو از ثانی نامرد بپرس***کرد نیلی ز چه روی قمرم مهدی جان

پهلوی مادر ما را بشکست و بشکست***زین جنایت به خدا بال و پرم مهدی جان

دل ژولیده از این ماتم عظمی خون شد

ای عزیز دل زهرا پسرم مهدی جان

***

ص: 210

شد عزای باب مظلومت بیا یابن الحسن***جان به قربان تو ای صاحب عزا یابن الحسن

عسگری مسموم شد از زهر بیداد و ستم***کز غمش سوزد دل اهل ولا یا بن الحسن

در عزای عسگری آید زنای اهل دل***صد فغان همراه با شور ونوا یابن الحسن

آب شد شمع وجودش زاتش زهر ستم***خاک غم بر سر کنم زین ماجرا یابن الحسن

در جوانی رفت از دنیا امام عسگری***شد کویر دل از این غم شعله زا یابن الحسن

این مصیبت را زسوز سینه و با اشک وآه***تسلیت گوئیم امشب بر شما یابن الحسن

گاه از هجران جانسوز تو سوزم همچو شمع***گاه از فقدان آن نور هدی یابن الحسن

دست رد بر سینه ام امشب مزن زیرا که من

با محبان تو هستم آشنا یابن الحسن

***

خوب شد قدري آب آوردند***تشنه لب جان ندادي آقا جان

بوي كرب و بلاست می آيد***السلام عليك يا عطشان

***

ای ز چشم همگان ریخته اشک بصرت***حسنی و چو حسن خون شده عمری جگرت

ص: 211

همچو اجداد غریبت همۀ عمر غریب***به جوانی شده مسموم چو جد و پدرت

در پی ماه صفر معتمد از زهر جفا***کرد با عم گرامیت حسن همسفرت

بس که در جامعه مظلوم و غریب و تنهاست***نیست ممکن که عزا بر تو بگیرد پسرت

چشم بگشا به سوی خانۀ در بستۀ خویش***که عزادار شده همسر نیکو سیرَت

سال ها تحت نظر بودی و بودی در حبس***کس ندانست و نداند که چه آمد به سرت

چشم حق بین تو شد بسته و می بینی باز***همه جا غربت مهدی است به پیش ِ نظرت

سال ها شمع صفت سوختی و آب شدی***نه فقط زهر جفا زد به دل و جان شررت

سال ها بود که با یاد لب خشک حسین***خون دل بود روان روز و شب از چشم ترت

«میثم» از خواجگی هر دو جهان دست کشد

بشماریش اگر جزء گدایان درت

***

ص: 212

الْمُشْرِكُونَ}؛(1) او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند، هر چند مشركان خوش نداشته باشند.

3. {وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ}؛(2)

و در حقيقت، در زبور پس از تورات نوشتيم كه زمين را بندگان شايسته ما به ارث خواهند برد.

4. {قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ}؛(3) موسى به قوم خود گفت: از خدا يارى جوييد و پايدارى ورزيد، كه زمين از آنِ خداست؛ آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد می دهد؛ و فرجام [نيك] براى پرهيزگاران است.

فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ (عليه السلام) لَمْ يَبْقَ كَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَلَا مُشْرِكٌ بِالْإِمَامِ إِلَّا كَرِهَ خُرُوجَهُ حَتَّى لَوْ كَانَ كَافِراً أَوْ مُشْرِكاً فِي بَطْنِ صَخْرَةٍ لَقَالَتْ يَا مُؤْمِنُ فِي بَطْنِي كَافِرٌ فَانْشُرْنِي وَاقْتُلْهُ؛(1)

به خدا سوگند که هنوز تأویل این آیه نازل نشده است. و نازل نخواهد شد تا آن که قائم (عليه السلام) قیام کند. پس هرگاه که قائم (عليه السلام) قیام کند، کافر به خدای بزرگ و مشرک به امام (عليه السلام) باقی نمی ماند، مگر این که قیام او را ناخوش دارد، تا آن که اگر کافر یا مشرکی در دل صخره باشد، ندا برمی آورد که: ای مؤمن اندرون من کافری است. مرا خُرد کن و آن کافر را به قتل برسان.»

و سیوطی در تفسیر الدر المنثور نقل می کند:

«و أخرج ابن أبى حاتم وابن مردويه والبيهقي في سننه عن ابن عباس رضى اللّه عنهما قال: بعث اللّه محمدا صلى اللّه عليه وسلم لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ فديننا فوق الملل ورجالنا فوق نسائهم ولا يكونون رجالهم فوق نسائنا.»(2)

نیز در همان تفسیر نقل می کند:

«و أخرج سعيد بن منصور وابن المنذر والبيهقي في سننه عن جابر رضى اللّه عنه في قوله: {لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ}.(3) قال: لا يكون ذلك حتى لا يبقى يهودي ولا نصراني صاحب ملة الا الإسلام حتى تأمن الشاة الذئب والبقرة الأسد والإنسان الحية وحتى لا تقرض فأرة جرابا وحتى توضع الجزية ويكسر الصليب ويقتل الخنزير وذلك إذا نزل عيسى بن مريم (عليه السلام) ؛(4) سعيد بن منصور و ابن منذر و بيهقي

ص: 215

در سنن خود از جابر روايت كرده اند كه در تفسير آيه «ليظهره علي الدين كله» گفته است: معناي اين آيه صورت و قوع به خود نمي گيرد مگر وقتي كه هيچ يهودي و مسيحي و صاحب ملتي جز اسلام نماند، و نيز صورت نمي گيرد مگر وقتي كه گوسفند از گرگ، گاو از شير و انسان از مار، در امان باشد. نيز واقع نمي شود، مگر وقتي كه هيچ موشي انباني را سوراخ نكند و واقع نمي شود، مگر وقتي كه جزيه به كلي لغو شود و صليب ها شكسته و خوك ها كشته شوند، و اين، وقتي است كه عيسي بن مريم از آسمان فرود آيد.»

و عیاشی به اسناد خود از امام زین العابدین (عليه السلام) روایت می کند که آن حضرت این آیه شریفه را قرائت فرمود:

{وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضی لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني لا يُشْرِكُونَ بي شَيْئاً وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُون}؛(1) «خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهای شايسته كرده اند، وعده داده است كه حتماً آنان را در اين سرزمين جانشين [خود] قرار دهد؛ همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين [خود] قرار داد، و آن دينى را كه برايشان پسنديده است به سودشان مستقر كند، و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند، و هر كس پس از آن به كفر گرايد؛ آنانند كه نافرمانند.»

سپس فرمود:

«هُمْ وَاللَّهِ شِيعَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، يَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِكَ بِهِمْ عَلَى يَدَيْ رَجُلٍ مِنَّا وَهُوَ مَهْدِيُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ الَّذِي قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فِيهِ: لَوْ لَمْ يَبْقَ

ص: 216

مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَأْتِيَ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِي اسْمُهُ اسْمِي، يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَقِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً. وَقَالَ وَرَوَى مِثْلَ ذَلِكَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليهما السلام) ؛(1) به خدا سوگند ایشان شیعیان ما اهل بیتند که خداوند این وعده خود را در حق ایشان به وسیله مردی از ما انجام می دهد و او مهدی این امت است و او کسی است که رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) درباره او فرمود: اگر از دنیا نماند مگر یک روز، خدا آن روز را طولانی می کند تا مردی از عترتم قیام کند، که نامش نام من است، زمین را پر از عدل و داد کند آن چنان که پر از ظلم و جور شده باشد. مانند همین روایت از امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) نیز روایت شده است.»

عدلاً، (الثالثة) تواترت الاخبار علی أنّه يعاون عيسی (عليه السلام) علی قتل الدجّال بباب لدّ بأرض فلسطين بالشام.»(1)

«الاحاديث التي جائت في ظهور المهدي، کثيرة متواتره، منها ماهي صحيحة و منها ما هي حسنة و منها ضعيفة لکنها لکثرتها و کثرت رواتها يقول بعضها بعضاً حتی يفيد القطع.»

اهل عامه در روایات خود ادعای تواتر می کنند. روایات مربوط به امام زمان (عليه السلام) دسته بندی شده است. از جمله این که امام چندم است و فرزند کیست و انتساب آن حضرت نسبت به هر یک از ائمه (عليهم السلام) ذکر شده است.

طبق اعلام محققین مجموع روایات به 650 عدد می رسد. در 214 روایت آمده است که آن حضرت از فرزندان امیر المؤمنین (عليه السلام) است. در 194 روایت ذکر شده که آن حضرت از فرزندان فاطمه (عليه السلام) است.

در حدیثی از رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) آمده است که فرمود:

«إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (عليه السلام) إِمَامُ أُمَّتِي وَخَلِيفَتِي عَلَيْهَا مِنْ بَعْدِي وَمِنْ وُلْدِهِ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِي يَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَقِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً، وَالَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً إِنَّ الثَّابِتِينَ عَلَى الْقَوْلِ بِهِ فِي زَمَانِ غَيْبَتِهِ لَأَعَزُّ مِنَ الْكِبْرِيتِ الْأَحْمَرِ. فَقَامَ إِلَيْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَلِلْقَائِمِ مِنْ وُلْدِكَ غَيْبَةٌ؟ قَالَ: إِي وَرَبِّي، {وَ لِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَمْحَقَ الْكافِرِينَ}(2)

يَا جَابِرُ، إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَسِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ مَطْوِيٌّ عَنْ عِبَادِ اللَّهِ، فَإِيَّاكَ وَالشَّكَّ فِيهِ فَإِنَّ الشَّكَّ فِي أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ كُفْرٌ؛(3) على بن أبى

ص: 218

طالب امام امت من است بر امت من بعد از من، و از ولد او قائم منتظرى است كه پر گرداند حق تعالى به او زمين را از عدل و داد هم چنان كه پر بوده باشد از جور و ظلم، و به حق آن كه مبعوث گردانيده مرا به بشارت، آنان كه ثابتند بر قول به امامت او در زمان غيبتش هر آينه عزيزترند از كبريت أحمر، پس جابر بن عبد اللّه انصارى برخاست و گفت: يا رسول اللّه، آیا برای قائم از ولد تو غيبتى خواهد بود؟ فرمود كه: بلى، {وَ لِيُمَحِّصَ اَللّهُ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَيَمْحَقَ اَلْكافِرِينَ}؛ «و تا خدا كسانى را كه ايمان آورده اند خالص گرداند و كافران را [به تدريج] نابود سازد.» اى جابر، بدان كه این امر، امري است از أمر الهى و سري است از سر او كه علت آن مطوي و درنورديده از بندگان خداى تعالى است. پس بپرهیز از شك در آن، چرا که شك در امر خدای عزوجل کفر است.»

و فرمود:

«الْمَهْدِيَ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَة؛(1) مهدی از نسل فاطمه است.»

نیز فرمود:

«التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْن؛(2) نهمین از نسل حسین است.»

در 50 روایت ذکر شده است که آن حضرت از نسل امام حسن و امام حسین (عليهما السلام) می باشد.

ناگاه شكاف خورد و صداى ریزش سختى بگوش رسید، آن بانو با دست اشاره كرد و گفت: نه، بحق مصطفى، خدا به تو اجازه فرود آمدن ندهد، دیوار در هوا معلق، ایستاد تا آن مخدره از آنجا گذشت، سپس امام سجاد (عليه السلام) صد دینار از جانب او صدقه داد.(1)

بهترين اوصياست و محبوب ترین آنان در نزد خداوند است که او همسر تو است. و شهيد ما برترين شهداست و محبوب ترین آنان در نزد خداوند است که او حمزة بن عبدالمطلب، عموي پدر تو و شوهر تو است. و از ما است کسي که داراي دو بال سبز است و توسط آن ها در فضاي بهشت با ديگر فرشتگان پرواز می کند و هر جا که بخواهد می رود و او (جعفر بن ابي طالب)، پسر عموي پدرت و برادر شوهر تو است. و از ما است دو سبط اين امت يعني فرزندانت، حسن و حسين که دو آقا و سرور جوانان اهل بهشتند. سوگند به کسي که مرا به حق برگزيد! پدرشان بهتر از آنان است. ای فاطمه! سوگند به کسي که مرا به حق برانگيخت، همانا از اين دو (حسن و حسين)، مهدي اين امت به وجود خواهد آمد.

در برخی روایات آمده است: «هُوَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْن (عليه السلام) ؛(1) آن حضرت نهمین فرزند از ذریه امام حسین (عليه السلام) است.»

در جمعی از روایات، آن حضرت هفتمین فرزند امام باقر (عليه السلام) ذکر شده است.(2)

ص: 221

سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما هدايت می كردند، و به ايشان انجام دادن كارهای نيك و برپاداشتن نماز و دادن زكات را وحى كرديم و آنان پرستنده ما بودند.»

بیش از صد روایت دلالت دارد که حضرت مهدی (عليه السلام) از اولاد هفتم امام باقر (عليه السلام) است.

و در90 روایت می گوید حضرت مهدی (عليه السلام) از ششمین فرزند امام صادق (عليه السلام) می باشد.

و 80 روایت بیان می دارد که حضرت مهدی (عليه السلام) پنجمین فرزند از امام موسی بن جعفر (عليه السلام) است.

ظاهر جوانان باشد و قوّه و قدرتی در بدن دارد که اگر اراده کند بزرگترین درختان روی زمین را با دست مبارک بکند، حتماً از ریشه درآورد؛ و اگر در بین کوههای عالم صیحه ای بزند، صخره های آنها متلاشی شود؛ همراه او عصای موسی و انگشتر سلیمان است؛ او چهارمین فرزندم می باشد که خداوند او را در پرده پوشش خود غایب کند به اندازه ای که اراده نماید، سپس او را ظاهر کند و به وسیله او عدل و داد را در زمین پر نماید آن چنان که از ظلم و جور پر شده باشد.»

شما كيست؟ فرمود: فرزندم محمّد، او امام و حجّت پس از من است، كسى كه بميرد و او را نشناسد به مرگ جاهليّت درگذشته است، آگاه باشيد كه براى او غيبتى است كه نادانان در آن سرگردان شوند و مبطلان در آن هلاك گردند و كسانى كه براى آن وقت معيّن كنند دروغ گويند، سپس خروج می كند و گويا به پرچم های سپيدى می نگرم كه بر بالاى سر او در نجف و كوفه در اهتزاز است.»

در 140 روایت آمده است که آن حضرت فرزند حضرت امام حسن عسکری (عليه السلام) می باشند.

در 50 روایت، رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ائمه (عليهم السلام) را برمی شمارند.

امیرالمؤمنین (عليه السلام) در نهج البلاغه به حضرت مهدی (عليه السلام) اشاره می کنند و در چند جا می فرمایند: «لَهُ غَيْبَةٌ طَوِيلَة؛ برای او غیبتی طولانی است.»

رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می فرمایند:

«لَهُ غَيْبَةٌ طَوِيلَة؛(1) برای او غیبتی طولانی است.»

ص: 225

در 91 روایت آمده است که غیبت امام مهدی (عليه السلام) طولانی است.

می توانی بردار.

به گردن نگيريد، مردم چندان در اين خصوص اصرار ورزيدند كه حاكم دستور داد او را آزاد كنند.

در آن موقع صورت و زبان ابو راجح ورم كرده بود. كسان او آمدند، و آن نيمه جان را به خانه اش بردند، و هيچ كس ترديد نداشت كه همان شب خواهد مرد. ولى چون فردا مردم بديدن او آمدند، ديدند ايستاده نماز مي خواند و حالش كاملا رضايت - بخش است. دندان هايش كه افتاده بود بحال اول برگشته و جراحت های بدنش بكلى بهبودى يافته و اثرى از آن باقى نمانده؛ و زخم صورتش هم زايل گشته است! مردم از مشاهده وضع او بشگفت آمدند و ماجرا را از او جويا شدند. ابو راجح گفت: وقتى من مرگ را بچشم ديدم و زبانى نداشتم كه خدا را بخوانم، ناچار با زبان دل بدعا پرداختم و آقا و مولاى خويش امام زمان (عليه السلام) را بيارى طلبيدم. هنگام شب خانه ام نورانى شد و در آن ميان امام زمان (عليه السلام) را ديدم كه دست مبارك را روى صورتم كشيد و فرمود: برخيز و براى نان خورانت كار كن كه خداوند تو را شفا داد. چون صبح شد خود را اين طور كه می بينيد مشاهده نمودم.

شمس الدين محمد بن قارون سابق الذكر مي گفت: بخدا قسم ابو راجح اصولا مردى ضعيف البنيه، لاغر اندام، زرد رنگ و زشت رو بود و ريش كوتاهى داشت. من همه وقت بحمام او ميرفتم و هميشه او را بدين حالت و شكل ميديدم. ولى چون آن روز صبح در ميان جمعيت بديدن او رفتم ديدم، قوى پى و خوش قامت شده، محاسنش بلند رويش سرخ و بصورت جوان بيست ساله ای گشته بود، و تا زنده بود بهمين شكل و هيئت ماند.

چون اين خبر شيوع يافت حاكم او را طلبيد. حاكم روز قبل او را بآن وضع ديده بود و امروز بدين حالت می ديد كه درست به عكس ديروز بود. حاكم ديد اثرى از زخمها در بدن او نيست و دندانهايش برگشته است! از مشاهده اين وضع؛ رعب عظيمی بدل حاكم راه يافت.

حاكم قبلا در محلى كه بنام امام زمان (عليه السلام) معروف بود مينشست و پشت

ص: 228

خود را بقبله ميكرد ولى بعد از اين واقعه روى بقبله نشست و با مردم (حله) با مدارا و نيكى رفتار ميكرد! و از تقصير مجرمين آنها ميگذشت و با نيكان آنان نيكى مينمود، ولى اين كار هم سودى بحال او نبخشيد و بعد از قليل مدتى درگذشت.»(1)

بَعْدَ الْبَلْوَى، وَأَمَّا مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) فَالْخُرُوجُ بِالسَّيْفِ؛(1)

در قائم ما سنّت هایی از انبياء وجود دارد: سنّتى از پدرمان آدم و سنّتى از نوح و سنّتى از ابراهيم و سنّتى از موسى و سنّتى از عيسى و سنّتى از ايّوب (عليهم السلام) و سنّتى از محمّد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، امّا از آدم و نوح طول عمر، و امّا از ابراهيم پنهانى ولادت و كناره گيرى از مردم، و امّا از موسى خوف و غيبت، و امّا از عيسى اختلاف مردم در باره او، و امّا از ايّوب فرج پس از گرفتارى، و امّا از محمّد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) خروج با شمشير است.»

کنید، تا پاسخ بدهم. شخصی از میان جمع که معلوم بود، اعلم آن ها می باشد، گفت: چهار اشکال بر شیعه دارم... .

اما پاسخ اشکال چهارم که خیلی بعید می دانید که حضرت مهدی (عليه السلام) عمر طولانی کند، این است که اگر مردی ادعا کند که من می توانم بر روی آب راه بروم، همه مردم جمع می شوند تا ببینند، آیا ممکن است کسی بتواند روی آب راه برود؟ وقتی دیدند آن مرد روی آب راه رفت، مردم تعجب می کنند، اگر مردی دیگر پیدا شد و ادعا کرد من هم می توانم روی آب راه بروم، و رفت، باز مردم تعجب می کنند ولی کمتر، واگر فرد سومی پیدا شد و چنین ادعایی کرد، باز تعجب مردم کمتر می شود، تا جایی که این کار عادی می شود و کسی از روی آب راه رفتن را تعجب آور نخواهد دانست. حالت مهدی (عليه السلام) همین طور است، شما خود روایت کرده اید که حضرت ادریس (عليه السلام) از زمانی که غایب شده است تا حال، زنده است. و باز روایت کرده اید که حضرت خضر (عليه السلام) از زمان موسی تا حال زنده است. و نیز روایت کرده اید که حضرت عیسی (عليه السلام) نیز به آسمان عروج کرده و زنده است. پس با توجه به این که عمر طولانی را در مورد این سه نفر قبول کرده اید، تعجب شما از طول عمر حضرت مهدی (عليه السلام) بی مورد خواهد بود، از طرفی شما روایت کرده اید که حضرت عیسی (عليه السلام) در آخرالزمان به آن حضرت اقتداء خواهد کرد. وقتی تمام این جواب ها همراه با تائید آن عالم سنّی شد، او سرش را به زیر انداخت و جوابی نگفت.

خدای متعال در قرآن کریم در مورد حضرت عیسی (عليه السلام) که اهل کتاب قائل به مرگ او هستند می فرماید:

«وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَيَوْمَ الْقِيامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهيداً؛(1) و از اهلِ كتاب، كسى نيست مگر آنكه پيش از مرگ خود

ص: 231

حتماً به او ايمان می آورد، و روز قيامت [عيسى نيز] بر آنان شاهد خواهد بود.

و درباره ی حضرت یونس (عليه السلام) می فرماید:

{فَلَوْلا أَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحينَ * لَلَبِثَ في بَطْنِهِ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}؛(1) و اگر او از زمره تسبيح كنندگان نبود، قطعاً تا روزى كه برانگيخته می شوند، در شكم آن [ماهى] می ماند.

2) علت دیگر غیبت آن حضرت عدم تکمیل شدن یاران خاص می باشد.

3) رسیدن به کمالاتی در زمان غیبت، که در زمان حضور به آن نائل نمی شوند.

فرمودي و برانگيختي، ولي من دوست دارم بدانم دليلش چيست كه اعمال ما از اعمال اصحاب امامي كه آشكار باشد، در زمان دولت حي بهتر است، با وجود اين كه همه يك دين داريم؟ حضرت فرمود:

«زيرا شما در وارد شدن به دين خداي عز و جل و انجام دادن نماز و روزه و حج و هر كار خير و دانشي براي شان سبقت داريد، و نيز نسبت به عبادت خداي - عز ذكره - در پنهاني از دشمن با امام پنهان سبقت داريد، در حالي كه مطيع او هستيد و مثل او صبر می كنيد، و در انتظار دولت حق می باشيد، و در باره امام و جان خود از سلاطين ستمگر ترس داريد، حق امام (چون منصب امامت و خمس) و حقوق خود را (مانند زكاه و خراج) در دست ستمگران می بينيد كه از شما باز می گيرند و شما را به كسب و زراعت در دنيا و طلب روزي ناچار می كنند، علاوه بر موضوع صبر شما نسبت به دين و عبادتتان و اطاعت از امام و ترس از دشمنتان، بدين جهات است كه خداي عز و جل ثواب اعمال شما را چند برابر فرموده است، گوارا باد بر شما.»

راوی می گوید: عرض كردم: قربانت گردم، پس در صورتي كه ما در زمان امامت شما و فرمانبرداري از شما نيكوكارتر و با ثواب بيشتر از اصحاب دولت حق و عدالت باشيم، آرزو نكنيم كه ما از اصحاب حضرت قائم باشيم و حق ظاهر شود؟ فرمود:

«سبحان اللّه شما دوست نداريد كه خداي - تبارك و تعالي - حق و عدالت را در بلاد ظاهر كند؟ و وحدت كلمه پديد آورد؟ و ميان دل های پراكنده الفت دهد؟ و مردم خدا را در روي زمين اش نافرماني نكنند؟ و حدود خدا در ميان خلقش اجرا شود و خدا حق را به اهلش برگرداند تا حق آشكار شود و از ترس هيچ يك از مردم حق پوشيده نگردد، (اين ها نتايجي است بسيار بزرگ و سودمند براي همگان كه از ظهور امام زمان و برقراري دولت حق به دست می آيد و چگونه می شود كه مسلمان اين آرزو را نداشته باشد) هان به خدا، ای عمار هر كدام از شما (شيعيان) بر اين حالي كه اكنون داريد

ص: 234

(عبادت با خوف و تقيه) بميرد از بسياري از شهدا بدر و احد بهتر و برتر است، پس مژده باد شما را.»(1)

خدای متعال می فرماید:

{وَ جَعَلَ كَلِمَةَ الَّذينَ كَفَرُوا السُّفْلى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيا وَاللَّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ}؛(2) و كلمه كسانى را كه كفر ورزيدند پست تر گردانيد، و

ص: 235

كلمه خداست كه برتر است، و خدا شكست ناپذير حكيم است.

و امام صادق (عليه السلام) در روایتی فرمودند:

«الْحُجَّةُ قَبْلَ الْخَلْقِ وَمَعَ الْخَلْقِ وَبَعْدَ الْخَلْقِ؛(1)

حجت پيش از خلق و با خلق و بعد از خلق بوده و هست و خواهد بود.»

سید مرتضی می گوید لازم نیست امام حتماً در حضور باشد. بلکه امام می تواند کارهایی را انجام دهد بدون آن که کسی او را بشناسد و مشکلات را حل نماید.

اللّهم كن لوليِّك الحُجَّةِ بن الحسن، صلواتُكَ عليه و على آبائهِ، في هذه السّاعة و في كلِّ ساعةٍ، وليّاً و حافظاً، و قائداً و ناصراً، و دليلًا و عيناً، حتى تسكنه أرضك طوعاً، و تُمتّعَهُ فيها طويلا.

«... السَّلَامُ عَلَى الْمُرَمَّلِ بِالدِّمَاءِ، السَّلَامُ عَلَى الْمَهْتُوكِ الْخِبَاءِ، السَّلَامُ عَلَى خَامِسِ أَصْحَابِ أَهْلِ الْكِسَاءِ؛ سلام بر آن آغشته به خون، سلام بر آن که (حُرمت) خیمه گاهش دریده شد، سلام بر پنجمینِ اصحاب کساء.

السَّلَامُ عَلَى غَرِيبِ الْغُرَبَاءِ، السَّلَامُ عَلَى شَهِيدِ الشُّهَدَاءِ، السَّلَامُ عَلَى قَتِيلِ الْأَدْعِيَاءِ، السَّلَامُ عَلَى سَاكِنِ كَرْبَلَاءَ؛ سلام بر غریب غریبان، سلام بر شهید شهیدان، سلام بر مقتول دشمنان، سلام بر ساکن کربلا.

السَّلَامُ عَلَى مَنْ بَكَتْهُ مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ، السَّلَامُ عَلَى مَنْ ذُرِّيَّتُهُ الْأَزْكِيَاءُ؛ سلام بر آن کسى که فرشتگان آسمان بر او گریستند، سلام بر آن کسى که خاندانش پاک و مطهرند.

السَّلَامُ عَلَى يَعْسُوبِ الدِّينِ، السَّلَامُ عَلَى مَنَازِلِ الْبَرَاهِينِ، السَّلَامُ عَلَى الْأَئِمَّةِ السَّادَاتِ، سلام بر پیشواى دین، سلام بر آن جایگاه های براهین و حجج الهى، سلام بر آن پیشوایانِ سرور.

السَّلَامُ عَلَى الْجُيُوبِ الْمُضَرَّجَاتِ، السَّلَامُ عَلَى الشِّفَاهِ الذَّابِلَاتِ، السَّلَامُ عَلَى النُّفُوسِ الْمُصْطَلَمَاتِ؛ سلام بر آن گریبان های چاک شده، سلام بر آن لب های خشکیده، سلام بر آن جان های مستأصل و ناچار.

السَّلَامُ عَلَى الْأَرْوَاحِ الْمُخْتَلَسَاتِ، السَّلَامُ عَلَى الْأَجْسَادِ الْعَارِيَاتِ، السَّلَامُ عَلَى الْجُسُومِ الشَّاحِبَاتِ؛ سلام بر آن ارواحِ (از کالبد) خارج شده، سلام بر آن جسدهای عریان و برهنه، سلام بر آن بدن های لاغر و نحیف.

السَّلَامُ عَلَى الدِّمَاءِ السَّائِلَاتِ، السَّلَامُ عَلَى الْأَعْضَاءِ الْمُقَطَّعَاتِ، السَّلَامُ عَلَى الرُّءُوسِ الْمُشَالاتِ، السَّلَامُ عَلَى النِّسْوَةِ الْبَارِزَات؛ سلام بر آن خون های جارى، سلام بر آن اعضای قطعه قطعه شده، سلام بر آن سرهای بالا رفته (بر نیزه ها)، سلام برآن بانوانِ بیرون آمده (از خیمه ها).

... وَأَمَرَ اللَّعِينُ جُنُودَهُ فَمَنَعُوكَ الْمَاءَ وَوُرُودَهُ، وَنَاجَزُوكَ الْفُتَّالُ، وَعَاجَلُوكَ النُّزَّالُ، وَرَشَقُوكَ بِالسِّهَامِ وَالنِّبَالِ؛ و آن ملعون لشکریانش را

ص: 238

فرمان داد، تا تو را از آب و استفاده آن منع نمودند، و با تو قتال نمودند، و به جنگ و مبارزه با تو شتافتند، و تیرها و خدنگ ها به سوى تو پرتاب نمودند.

وَ بَسَطُوا إِلَيْكَ أَكُفَّ الِاصْطِلَامِ، وَلَمْ يَرْعَوْا لَكَ ذِمَاماً، وَلَا رَاقَبُوا فِيكَ أَثَاماً، فِي قَتْلِهِمْ أَوْلِيَاءَكَ، وَنَهْبِهِمْ رِحَالَكَ؛ و براى استیصال و ناچار نمودن تو دست دراز کردند، و حُرمتى براى تو مراعات نکردند، و از هیچ گناهى در مورد تو خوددارى ننمودند، چه در کشتن آن ها و دوستانت را، و چه در غارت اثاثیه خیمه هایت.

وَ أَنْتَ مُقَدَّمٌ فِي الْهَبَوَاتِ، وَمُحْتَمِلٌ لِلْأَذِيَّاتِ، قَدْ عَجِبَتْ مِنْ صَبْرِكَ مَلَائِكَةُ السَّمَاوَاتِ، فَأَحْدَقُوا بِكَ مِنْ كُلِّ الْجِهَاتِ؛ تو در گرد و غبارهای جنگ پیش تاختى، وآزار و اذیت های فراوانى تحمل نمودى، به درستی که فرشتگان آسمآن ها از صبر و شکیبائى توبه شگفت آمدند، پس دشمنان از همه طرف به تو هجوم آوردند.

وَ أَثْخَنُوكَ بِالْجِرَاحِ، وَحَالُوا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الرَّوَاحِ، وَلَمْ يَبْقَ لَكَ نَاصِرٌ، وَأَنْتَ مُحْتَسِبٌ صَابِرٌ؛ و تو را به سبب زخم ها و جراحت ها ناتوان نمودند، و راه خلاص و رفتن بر تو بستند، تا آن که هیچ یاورى برایت نماند، ولى توحسابگر (عمل خویش براى خدا) و صبور بودى.

تَذُبُّ عَنْ نِسْوَتِكَ وَأَوْلَادِكَ، حَتَّى نَكَسُوكَ عَنْ جَوَادِكَ، فَهَوَيْتَ إِلَى الْأَرْضِ جَرِيحاً، تَطَئُوكَ الْخُيُولُ بِحَوَافِرِهَا؛ از زنان و فرزندانت دفاع و حمایت می نمودى، تا آن که تو را از اسبِ سوارى ات سرنگون نمودند، پس با بدن مجروح بر زمین سقوط کردى، در حالی که اسب ها تو را با سم های خویش کوبیدند.

أَوْ تَعْلُوكَ الطُّغَاةُ بِبَوَاتِرِهَا، قَدْ رَشَحَ لِلْمَوْتِ جَبِينُكَ، وَاخْتَلَفَتْ بِالانْقِبَاضِ وَالِانْبِسَاطِ شِمَالُكَ وَيَمِينُكَ؛ و سرکشان با شمشیرهای تیزشان به بالای سرت آمدند، پیشانى تو به عرق مرگ مرطوب شد، و

ص: 239

دستان چپ و راستت به باز و بسته شدن در حرکت بود.

تُدِيرُ طَرْفاً خَفِيّاً إِلَى رَحْلِكَ وَبَيْتِكَ، وَقَدْ شُغِلْتَ بِنَفْسِكَ عَنْ وُلْدِكَ وَأَهَالِيكَ؛ پس گوشه نظرى به جانب خیمه ها و حرمت گرداندى، در حالیکه از زنان و فرزندانت (روی گردانده) به خویش مشغول بودى.

وَ أَسْرَعَ فَرَسُكَ شَارِداً، إِلَى خِيَامِكَ قَاصِداً، مُحَمْحِماً بَاكِياً؛ اسبِ سوارى ات با حال نفرت شتافت، شیهه کشان و گریان، به جانب خیمه ها رو نمود.

فَلَمَّا رَأَيْنَ النِّسَاءُ جَوَادَكَ مَخْزِياً، وَنَظَرْنَ سَرْجَكَ عَلَيْهِ مَلْوِيّاً، بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ، نَاشِرَاتِ الشُّعُورِ عَلَى الْخُدُودِ؛ پس چون بانوان حرم اسب تیز پاى تو را خوار و زبون دیدند، و زین تو را بر او واژگون یافتند، از پسِ پرده ها(ىِ خیمه) خارج شدند، در حالی که گیسوان برگونه ها پراکنده نمودند.

لَاطِمَاتٍ لِلْوُجُوهِ سَافِراتٍ، وَبِالْعَوِيلِ دَاعِيَاتٍ، وَبَعْدَ الْعِزِّ مُذَلَّلَاتٍ، وَإِلَى مَصْرَعِكَ مِبَادِرَاتٍ؛ بر صورت ها طپآن چه می زدند و نقاب از چهره ها افکنده بودند، و به صداى بلند شیون می زدند، و از اوج عزت به حضیض ذلت در افتاده بودند، و به سوى قتلگاه تو می شتافتند.

وَالشِّمْرُ جَالِسٌ عَلَى صَدْرِكَ، وَمُولِغٌ سَيْفَهُ عَلَى نَحْرِكَ، قَابِضٌ عَلَى شَيْبَتِكَ بِيَدِهِ، ذَابِحٌ لَكَ بِمُهَنَّدِهِ؛ در همان حال شمر ملعون بر سینه مبارکت نشسته، و شمشیر خویش را بر گلویت سیراب می نمود، با دستى محاسن شریفت را در مشت می فشرد، (و با دست دیگر) با تیغ آخته اش سر از بدنت جدا می کرد.

قَدْ سَكَنَتْ حَوَاسُّكَ، وَخَفِيَتْ أَنْفَاسُكَ، وَرُفِعَ عَلَى الْقَنَاةِ رَأْسُكَ؛ تمام اعضا و حواست از حرکت ایستاد، نفس های مبارکت در سینه پنهان شد، و سر مقدست بر نیزه بالا رفت.

وَسُبِيَ أَهْلُكَ كالْعَبِيدِ، وَصُفِّدُوا فِي الْحَدِيدِ فَوْقَ أَقْتَابِ الْمَطِيَّاتِ،

ص: 240

تَلْفَحُ وُجُوهَهُمْ حَرُّ الْهَاجِرَاتِ؛ اهل و عیالت چون بردگان به اسیرى رفتند، و در غل و زنجیر آهنین برفراز جهاز شتران در بند شدند، گرماى نیمروز چهره هاشان می سوزاند.

يُسَاقُونَ فِي الْبَرَارِي وَالْفَلَوَاتِ، أَيْدِيهِمْ مَغْلُولَةٌ إِلَى الْأَعْنَاقِ، يُطَافُ بِهِمْ فِي الْأَسْوَاقِ؛ درصحراها و بیابان ها کشیده می شدند، دستان شان به گردن ها زنجیر شده، در میان بازارها گردانده می شدند.

فَالْوَيْلُ لِلْعُصَاةِ الْفُسَّاقِ، لَقَدْ قَتَلُوا بِقَتْلِكَ الْإِسْلَامَ، وَعَطَّلُوا الصَّلَاةَ وَالصِّيَامَ، وَنَقَضُوا السُّنَنَ وَالْأَحْكَامَ؛ اى واى بر این سرکشان گناهکار!، چه این که با کشتن تو اسلام را کشتند، و نماز و روزه (خدا) را بدون یاور رها نمودند، و سنت ها و احکام (دین) را از بین بردند و شکستند.

وَهَدَمُوا قَوَاعِدَ الْإِيمَانِ، وَحَرَّفُوا آيَاتِ الْقُرْآنِ، وَهَمْلَجُوا فِي الْبَغْيِ وَالْعُدْوَانِ؛ و پایه های ایمان را منهدم نمودند، و آیات قرآن را تحریف کردند، در (وادىِ) جنایت و عداوت پیش تاختند.

لَقَدْ أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) مَوْتُوراً، وَعَادَ كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مَهْجُوراً، وَغُودِرَ الْحَقُّ إِذْ قُهِرْتَ مَقْهُوراً؛ به راستى رسول خدا که درود خدا بر او و آل او باد (با شهادت تو) تنهاماند!، و کتاب خداوند عز و جل متروک گردید، و آن گاه که تو مقهور و مغلوب گشتى، حق وحقیقت مورد خیانت واقع شد.

وَفُقِدَ بِفَقْدِكَ التَّكْبِيرُ وَالتَّهْلِيلُ وَالتَّحْرِيمُ وَالتَّحْلِيلُ وَالتَّنْزِيلُ وَالتَّأْوِيلُ؛ و به فقدان تو تکبیر خدا و کلمه توحید، حرام و حلال دین، و تنزیل و تأویل قرآن همگی ازبین رفت.

وَظَهَرَ بَعْدَكَ التَّغْيِيرُ وَالتَّبْدِيلُ وَالْإِلْحَادُ وَالتَّعْطِيلُ وَالْأَهْوَاءُ وَالْأَضَالِيلُ وَالْفِتَنُ وَالْأَبَاطِيل؛ و پس از تو تغییر و تبدیل (احکام)، کفر و الحاد و بى سرپرستىِ دین، هوا و هوس ها و گمراهی ها، فتنه ها و باطل ها همگی (بر

ص: 241

صفحه روزگار) ظاهرشد.

فَقَامَ نَاعِيكَ عِنْدَ قَبْرِ جَدِّكَ الرَّسُولِ (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، فَنَعَاكَ إِلَيْهِ بِالدَّمْعِ الْهَطُولِ، قَائِلًا يَا رَسُولَ اللَّهِ قُتِلَ سِبْطُكَ وَفَتَاكَ؛ پس پیکِ مرگ نزد قبر جدت رسول خدا که رحمت بى پایان خداوندى بر او و آل او باد، ایستاد، و با اشکِ ریزان خبر مرگ تو را به وى داد، و این گونه گفت که: «اى رسولِ خدا! دخترزاده جوانمردت شهید شد.

وَاسْتُبِيحَ أَهْلُكَ وَحِمَاكَ، وَسُبِيَتْ بَعْدَكَ ذَرَارِيُّكَ، وَوَقَعَ الْمَحْذُورُ بِعِتْرَتِكَ وَذَوِيكَ؛ خاندان و حَریمت مباح گردید، پس از تو فرزندانت به اسیرى رفتند، و وقایع ناگوارى به عترت و خانواده ات وارد شد.

فَانْزَعَجَ الرَّسُولُ، وَبَكَى قَلْبُهُ الْمَهُولُ، وَعَزَّاهُ بِكَ الْمَلَائِكَةُ وَالْأَنْبِيَاءُ، وَفُجِعَتْ بِكَ أُمُّكَ الزَّهْرَاءُ؛ پس (از شنیدن این خبر) رسول خدا مضطرب وپریشان گردید، و قلب هراسناکش بگریست، و فرشتگان و انبیاء (بخاطر مصیبت تو) او را تسلیت و تعزیت گفتند، مادرت زهرا (از اندوه مصیبت تو) دردناک شد.

وَاخْتَلَفَ جُنُودُ الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، تُعَزِّي أَبَاكَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، وَأُقِيمَتْ لَكَ الْمَأْتَمُ فِي أَعْلَى عِلِّيِّينَ؛ و دسته های ملائکه مقربین در آمد و شد بودند، پدرت امیرمؤمنان را تعزیت می گفتند، مجالس ماتم و سوگوارى براى تو در اعلا علیین برپا شد.

وَلَطَمَتْ عَلَيْكَ الْحُورُ الْعِينُ، وَبَكَتِ السَّمَاءُ وَسُكَّانُهَا، وَالْجِنَانُ وَخُزَّانُهَا، وَالْهِضَابُ وَأَقْطَارُهَا؛ و حورالعین به جهت تو به سر و صورت زدند، آسمان و ساکنانش، بهشت ها و نگهبانانش، کوه ها و کوهپایه ها.

وَالْبِحَارُ وَحِيتَانُهَا، وَالْجِنَانُ وَوِلْدَانُهَا، وَالْبَيْتُ وَالْمَقَامُ، وَالْمَشْعَرُ الْحَرَامُ، وَالْحِلُّ وَالْإِحْرَام...؛ دریا ها و ماهیانش، فردوس ها و جوانانش، شهر مکه و پایه هایش، خانه کعبه و مقام ابراهیم، و مشعرالحرام، و حلّ و

ص: 242

حَرم جملگى گریستند.»(1)

سلام کرد به جدش... سلامی از سر صدق***سلام آنکه کند جان فدای جانانش

سلام کرد بر آن گونه های خاک آلود***بر آن تنی که نمودند نیزه بارانش

سلام کرد بر آن بوسه گاه نورانی***سلام آنکه کند جان خویش قربانش

سلام آنکه دلش زخمی مصیبت هاست***سلام آنکه اگر بود کربلا جانش

میان طف، سپر تیغ و نیزه ها می کرد***و می سپرد به شمشیرها گریبانش

سلام کرد بر آن جام نیزه نوشیده***بر آن کسی که شکستند عهد و پیمانش

سلام آنکه اگر نی نوا حضور نداشت***علی الدوام شده نالۀ فراوانش

سلام آنکه سرازیر می شود هر روز***به جای اشک روان، سیل خون چشمانش

***

به کعبه رفتم و ز آنجا، هوای کوی تو کردم***جمال کعبه تماشا، به یاد روی تو کردم

ص: 243

شعار کعبه چو دیدم سیاه، دست تمنا***دراز جانب شعر سیاه موی تو کردم

چو حلقه در کعبه به صد نیاز گرفتم***دعای حلقه گیسوی مشک بوی تو کردم

نهاده خلق حرم سوی کعبه روی عبادت***من از میان همه روی دل به سوی تو کردم

مرا به هیچ مقامی نبود، غیر تو نامی***طواف و سعی که کردم به جستجوی تو

کردم

به موقع عرفات ایستاده خلق دعاخوان***من از دعا لب خود بسته، گفتگوی تو

کردم

فتاده اهل منا در پی منا و مقاصد

چو جامی از همه فارغ، من آرزوی تو کردم

***

ماز آغاز و ز انجام جهان بی خبریم***اول و آخر این کهنه کتاب افتاده است

مال تو خصم تو است که میراث خوارگان***در هر نفس هلاک تو را آرزو کند

آنکس که از برای زیارت ز بعد مرگ***خلق جهان مزار تو را آرزو کند

هر دری بسته بود جز در پر فیض حسین***کاین در خانه ی عشق است که باز است هنوز

کشته ی غیرت و آزادی و تقوا و شرف***گز غمش و هر پر از سوز گداز است هنوز

ص: 244

***

دنيا چه زیبا می شود وقتی بیایی***خوشحال زهرا می شود وقتی بیایی

نور تو می تابد به عالم با ظهورت***خورشید رسوا می شود وقتی بیایی

فصل خزان زندگی پایان بگیرد***هر غنچه ای وا می شود وقتی بیایی

وقت نمازت از ملازم هایت آقا***هر روز عیسی می شود وقتی بیایی

با ذوالفقاری که به دست خود بگیری***حیدر تماشا می شود وقتی بیایی

زخمی که روی سینه ی مادر نشسته***حتما مداوا می شود وقتی بیایی

گنبد بسازی در بقیع مثل خراسان***دل ها مصفا می شود وقتی بیایی

در کوفه وقتی روضه ی زینب بخوانی***هر دیده دریا می شود وقتی بیایی

شب های جمعه روضه در صحن اباالفضل***هر هفته بر پا می شود وقتی بیایی

***

مدینه رفتی به پابوس قبر پیغمبر، مادرت زهرا***به دیدار قبر مخفی از کوچه ها رفتی یاد ما هم باش

اباصالح التماس دعا هر کجا رفتی یادما هم باش***نجف رفتی کاظمین رفتی کربلا رفتی یاد ما هم باش

زیارت نامه که می خوانی بر مزار آن تربت خاموش***به دیدار قبر بی شمع مجتبی رفتی یاد ما هم باش

بغل کردی قبر مادر را، جای ماهم او را زیارت کن***به دیدار نینوا رفتی، نینوا رفتی یاد ما هم باش

ابا صالح التماس دعا هر کجا رفتی یاد ما هم باش***نجف رفتی کاظمین رفتی کربلا رفتی یاد ما هم باش

شب جمعه کربلا رفتی یادماهم کن چون زدی بوسه***کنار قبر ابالفضل باوفا رفتی یادماهم باش

بزن بوسه جای ما روی فرق عباس و اکبر و اصغر***سر قبر قاسم و قبر عمه ها رفتی یادما هم باش

ابا صالح التماس دعا هر کجا رفتی یاد ما هم باش***نجف رفتی کاظمین رفتی کربلا رفتی یاد ما هم باش

به جای ما هم زیارت کن عمه ات را کنج ویرانه***برای بوسیدن آن دردانه ها رفتی یاد ما هم باش

نماز حاجت که می خوانی از برای فرج مسجد کوفه***دعا کردی از برای فرج التماس دعا یادما هم باش

شدی محرم در مراسم حج یا منا رفتی یادما هم باش***به هر جا رفتی برو مهدی هر کجا رفتی یادما هم باش

اباصالح التماس دعا…

ص: 246

***

ای رخت مهر دل افروز همه***وی ز شفقت شده دلسوز همه

حسن تو عاشقی آموز همه***بی تو چون شام سیه روز همه

ما از آن شمع جهان افروزیم***که ز هجران رخت می سوزیم

ما که لب تشنه دیدار توایم***همه نادیده خریدار توایم

نه خریدار گرفتار توایم***نه گرفتار که بیمار توایم

ای خوش آن روز که رخ بنمایی***دل و جان همه را بربایی

چشم ما حلقه صفت شام و سحر***هست با فکر تو پیوسته به در

همچو یعقوب ز هجران پسر***این نوشتیم ز خوناب جگر

کی فروزنده تر از ماه بیا***یوسف فاطمه از چاه در ا

خون مظلوم تو را می خواند***آه محروم تو را می خواند

اشک معصوم تو را می خواند***قلب مغموم تو را می خواند

تو گشاینده ی مشکل هایی***تو شفا بخش همه دل هایی

دادگاه تو به پا گردد کی***حق مظلوم ادا گردد کی

خصم محکوم فنا گردد کی***قامت ظلم دو تا گردد کی

تا به کی فاطمه گوید پسرم***تا کی اسلام بگوید پدرم

خون رخسار رسول دو سرا***فرق بشکافته ی شیر خدا

ناله های شب تار زهرا***پرچم سرخ شه کرب و بلا

همه گویند بیا مهدی جان***بشنو ناله ما مهدی جان

تیر باران تن مظلوم حسن***از دل خاک بصد شور و محن

با تو دارد همه دم روی سخن***کی چراغ دل خوبان زمن

بگشا دیده ی از خون تر را***بنگر قلب من و مادر را

ص: 247

مامت ای منتقم ثاراللّه***همچنان ماه شب آخر ماه

چهره پنهان کند از دیده ی شاه***تا به رویش نکند شاه نگاه

چه کسی دیده که با حال پریش***رو بگیرد زنی از شوهر خویش

با خدا گفت که ای دادگرم***من که محروم ز ارث پدرم

من که دل خسته ز داغ پسرم***من که آزرده ز دیوار و درم

حق ندارم که کنم ناله ز جان***حال لطفی کن و مرگم برسان

خیز با نغمه ی مادر مادر***روی کن در حرم پیغمبر

از دل خاک تن آن دو نفر***بدر آرو بگو با دیده ی تر

که شما از چه بهم پیوستید***پهلوی مادر من بشکستید

***

اباصالح بیا دردم دوا کن***مرا از دیدنت حاجت روا کن

اباصالح مرا با روسیاهی***به خود راهم بده با یک نگاهی

اباصالح فقیرم من فقیرم***بده دستی که دامانت بگیرم

اباصالح تو خوبی من بدم بد***مرا از درگهت ردم مکن رد

اباصالح چه خوش زیبنده باشد***که تو لعل لبت پرخنده باشد

اباصالح عزیز آل یاسین***بیا در جمع ما یک لحظه بنشین

***

اگر یابن الحسن دستم بگیری***چو مرغان حرم پر می زنم من

یابن الحسن، یابن الحسن

چرا با این همه چشم انتظاری***نقاب از روی ماهت برنداری

بیا ای مصلح عالم که هستیم***همه آماده خدمتگزاری

یابن الحسن، یابن الحسن

شده کارم دگر لحظه شماری***عجب دردی بود چشم انتظاری

چه خواهد شد اگر یک شب بیایی***قدم بر دیدگان ما گذاری

یابن الحسن، یابن الحسن

***

ص: 250

می کند، برای رسیدن به ثواب آن باید چه مقدار غسل خود را حفظ کند تا ثواب غسل شب قدر را دریابد؟ غسل های زمانی را باید تا چه زمانی نگه دارند، تا مستحق ثواب شوند؟ یعنی تا چه زمانی از انجام کارهایی که موجب باطل شدن وضو و غسل می شود پرهیز نمایند؟ می فرمایند: غسل های زمانی نیاز به صبر ندارد. به مجرد این که شخص غسل می کند ثواب آن نصیب او می شود و اگر مثلا در حمام بعد از غسل، دستشویی رفت از ثواب غسل محروم نمی شود، زیرا در زمان مخصوصی مستحب بود غسل انجام شود، و شخص غسل را انجام داده است. فرمودند روز جمعه غسل کنید، شما غسل کردید و پنج دقیقه بعد به دستشویی رفتید، می فرمایند اشکالی ندارد و ثواب غسل نصیب شما شده است، چرا که غرض شارع این بوده که در این زمان غسل انجام شود.

و مجبور می شود دستشویی برود، در این صورت می فرمایند دیگر نمی تواند به زیارت برود؛ چون نذر کرده هر وقت خواست به زیارت برود با غسل باشد، و اینک غسل او باطل شده است. حال اگر بدون غسل مجدد برود خلاف نذر خود عمل کرده و شاید فعل حرام مرتکب شده باشد. بنابراین باید به خانه و یا حمام برود و یا در همان دستشویی غسل کند و با غسل به زیارت مشرف شود که در این صورت به مجرد رسیدن به آن مکان، غسل مکانی صدق پیدا می کند و صحیح است. ولی تا زمانی که انسان به آن مکان مورد نظر نرسیده باشد، در صورت نذر کردن، به نذر خود عمل نکرده و در غیر نذر نیز ثوابی به جهت غسل زیارت نصیب او نمی شود. البته ثواب زیارت را می برد اما ثواب زیارت بدون غسل. این چنین غسل هایی را غسل مکانی را می گویند.

یک غسل هم مربوط به حالت هایی است که برای انسان پیش می آید، مانند غسل جنابت و غسل های خاصی که مربوط به خانم ها می شود. وقتی آن حالت ها به وجود آمد باید انسان غسل کند و بعد از آن هم هر حادثه ای رخ داد مشکلی ایجاد نمی کند مگر تکرار همان حالت، مانند جنابت. لذا شخص وظیفه خود را با انجام غسل انجام داده است. این خلاصه توضیح در باره سه گونه غسل که بیان شد.

می فرماید خدا را یاری کنید چیست؟ آیا خدا نیاز به یاری ما دارد؟ خدایی که بر همه چیز قادر و تواناست و آن قدر سربازهای ظاهری و باطنی دارد که قابل شمارش نیست و تعبیر میلیاردها و فراتر از آن هم نمی تواند بیانگر تعداد بی شمار آن ها باشد. یکی از سربازهای نامرئی خدا میکروب و ویروس است که بزرگ ترین پهلوان را به زمین می زند. خدای متعال میلیاردها انواع سرباز دارد، حال چه نیازی به ما دارد؟

باد و خاک و آب و آتش بنده اند***با من و تو مرده با حق زنده اند

این ها سربازهای خدا هستند، پس چرا خدای متعال می فرماید مرا یاری کنید تا شما را یاری کنم؟ معنای این فرمایش خدا چیست: {إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ}؛ اگر خدا را یاری کنید یاریتان می کند. خدا چه نیازی به یاری ما دارد؟

مفسرین در باره تفسیر آیه شریفه می گویند یک کلمه در تقدیر است و حذف شده است. در تقدیر چنین است: «إن تنصروا دين اللّه ينصرکم وَيُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ؛ اگر دین خدا را یاری کنید شما را یاری می کند.» خدای متعال نیازی به یاری و نصرت ندارد. اگر دین خدا را یاری کنید خدا هم شما را یاری می کند. هر چه برای دین خدا تلاش و کوشش نمائید خدای عزوجل نیز بیشتر به شما یاری می رساند. کسی که از مال، آبرو و جان خود مایه می گذارد باید بداند که ابدا ضرر نکرده است و این کار او معامله و تجارتی است که در آن خسارتی وجود ندارد، و بلکه سرمایه گذاری در راه دین خدا و حمایت از آن است.

است. اگر تاریخ بعد از شهادت سید الشهداء (عليه السلام) را بنگرید در حدود سی بار بارگاه مطهر آن حضرت را ویران کردند و به ضریح مطهر آن حضرت جسارت کردند و سعی در بستن این بارگاه مقدس را داشتند اما جز شکست چیزی عایدشان نشد. ستمگرانی چون متوکل، هارون چه بسیار سعی خود را به کار بردند تا این چراغ پر فروغ را خاموش سازند اما جز سیه روزی و تباهی خود ره به جایی نبردند.

حکایات شگفت و تکان دهنده در باره امام حسین (عليه السلام) بسیار است. از جمله حکایت معروفی است که اکثرا آن را شنیده اید. فردی نقل می کند که تصمیم گرفتم ایام متوکل به زیارت قبر مطهر امام حسین (عليه السلام) بروم. وی اهل کوفه است. می گوید با خود گفتم یک نفر را نیز همراه داشته باشم، لذا به یکی از شیعیان که انسان خوبی بود و شغل عطر فروش داشت گفتم: می خواهم به زیارت بروم. گفت: وضع خیلی خطرناک است! گفتم: اشکالی ندارد، شب ها راه می رویم و روزها در جایی پنهان می شویم. راه های منتهی به کربلا را بسته بودند و نمیگذاشتند کسی به زیارت برود. اگر هم به فردی در این مسیر برخورد می کردند او را جریمه می کردند و یا کتک و شلاق می زدند. برخی را به زندان می بردند و یا دست او را قطع می کردند. آری دست زائر را فقط به خاطر رفتن به زیارت فرزند رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) قطع می کردند.

می گوید: خانم فرمان خلیفه می گوید، باید دست راست داوطلب زیارت قطع شود.

آن زن دست راست خود را از زیر حجاب بیرون آورده و می گوید: این دست را سال گذشته قطع کردید!

آن زائر دین خدا را یاری کرد. با تمام دشمنی هایی که با این مرقد مطهر در طول تاریخ اسلام شده است اما روز به روز یاد امام حسین (عليه السلام) سرفرازتر و بلندتر می شود.

عمره به تو عطا می فرماید. راوی باز هم اظهار تعجب می کند. حضرت فرمود: تعجب نکن، اگر یک قطره اشک برای جدم حسین (عليه السلام) بریزی، خدا ثواب هزار حج و هزار عمره به تو عطا می کند. راوی سکوت می کند و سخنی نمی گوید.

مرحوم سید بحرالعلوم معروف است که به این روایت که می رسد یک شبهه ای در ذهنش می آید که آیا واقعاً یک قطره اشک برای امام حسین (عليه السلام) ثواب هزار حج و هزار عمره دارد؟

پذیرایى نداشتند. سلطان شب را همان جا خوابید و روز بعد از ایشان جدا شد و به هر طورى که بود خود را به درباریان رسانید و جریان را براى اطرافیان نقل کرد. در نهایت از ایشان سؤال کرد: اگر بخواهم پاداش میهمان نوازى پیرزن و فرزندش را داده باشم چه عملى باید انجام بدهم؟ یکى از حضار گفت: به او صد گوسفند بدهید. دیگرى که از وزراء بود گفت: صد گوسفند و صد اشرفى بدهید. یکى دیگر گفت: فلان مزرعه را به ایشان بدهید. سلطان گفت: هر چه بدهم کم است، زیرا اگر سلطنت و تاج و تختم را هم بدهم آن وقت مقابله به مثل کرده ام. چون آنها هر چه را که داشتند به من دادند. من هم باید هرچه را که دارم به ایشان بدهم تا سر به سر شود. بعد سوار عرب به سید فرمود: حالا جناب بحرالعلوم، حضرت سیدالشهداء (عليه السلام) هرچه از مال و منال و اهل و عیال و پسر و برادر و دختر و خواهر و سر و پیکر داشت همه را در راه خدا داد پس اگر خداوند به زائرین و گریه کنندگان آن همه اجر و ثواب بدهد، نباید تعجب نمود، زیرا خدا که خدائیش را نمی تواند به سیدالشهداء (عليه السلام) بدهد، پس هر کارى که می تواند انجام می دهد، یعنى با صرف نظر از مقامات عالى خودش به زوار و گریه کنندگان آن حضرت درجاتى عنایت می کند. در عین حال این ها را جزاى کامل براى فداکارى آن حضرت نمی داند. چون شخص عرب این مطالب را فرمود، از نظر سید بحرالعلوم غایب شد.

تشیع، مدیون امام حسین (عليه السلام) است. اگر امام حسین (عليه السلام) نبود هیچ اثری از دین خدا و شیعه نبود. تمام وجود و هستی مدیون آن حضرت است. تمام انبیاء (عليهم السلام) برای امام حسین (عليه السلام) سوگواری کردند. در دو روایت دیدم که پیامبری پیش خدا عزیزتر شد که برای امام حسین (عليه السلام) خوب گریه و عزاداری کرد.

پایش فرو رفت و از آن خون جاری شد. پس عرض کرد: پروردگارا! چه از من سر زد (که برایم چنین پیشامدی کرد)؟ پس خداوند به او وحی کرد که در اینجا حسین (عليه السلام) کشته می شود و خونش ریخته می شود و خون تو به جهت همراهی خون او جاری شد.

عرض کرد: پروردگارا! حسین (عليه السلام) کیست؟ خطاب رسید که او نوه محمد مصطفی (صلی اللّه عليه وآله وسلم) و پسر علی مرتضی (عليه السلام) است. عرض کرد: قاتل کیست؟ پس گفته شد: لعنت شده ماهیان دریاها، حیوانات وحشی بیابان ها و پرندگان هوا می باشد. پس حضرت موسی (عليه السلام) دست های خود را بلند کرده بر (قاتل حسین (عليه السلام) ) یزید لعن کرد و یوشع آمین گفت و از آنجا گذشتند.(1)

مجالس امام حسین (عليه السلام) نیز همینطور باشد - این مدتی که به زیارت می رود و در راه امام حسین (عليه السلام) سپری می کند، خدا جزء عمر او حساب نمی کند. یعنی نمی گوید این یکسالی را که صرف زیارت کردی، چه کردی و آنچه هست برایش ثواب می نویسد و جزء عمرش حساب نمی کند.(1)

رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به حضرت زهرا (عليها السلام) فرمود: زهرا جان، نگران نباش این قبر همیشه پابرجا می ماند و شیعیان نسل اندر نسل دور هم جمع می شوند و برای حسینت عزاداری می کنند. در سوگ او گریه می کنند و به سر و سینه می زنند و زن ها نیز برای حسینت ندبه می کنند.(2)

باید این عزاداری ها و سوگواری ها باقی بماند و روز به روز هم بیشتر شود و توسعه پیدا کند.

روضه و منبر دعوت کردند. گفتم: شما چرا برای منبر دعوت می کنید؟ گفتند: چون امام حسین (عليه السلام) داماد ما بوده است. مگر داماد از ایران همسر نگرفته است؟ آن حضرت داماد ما بوده است و ما می خواهیم برای ایشان عزاداری کنیم.

امام حسین (عليه السلام) همه هستی خود، حتی طفل شش ماهه اش را در راه خدا فدا کرد، مصیبت طفل شیر خوار بسیار سخت است. اگر یادتان باشد یک زمانی در فلسطین یک بچة کوچک در بغل پدر خود بود که هر دو را تیر باران کردند. همه دیدند چه هیاهویی در دنیا به راه افتاد و تبلیغات گسترده ای انجام شد که یک بچة کوچک که گناهی نداشته، چرا باید هدف گلوله قرار بگیرد؟

عالی بود و تاثیرات بسیار داشت و اظهار تقدیر و تشکر فراوانی کرد و در ادامه گفت: ما پنجاه نفر هیئت مدیره هستیم. همه ما برای آن شیرخواره اباعبداللّه خیلی متأثر شدیم و بسیار گریه کردیم. سپاه یزید چه موجودات پستی بودند و از کمترین انسانیت بی بهره.

چه کرد با دل امام حسین (عليه السلام) که فرمود: ای مردم یک قطره آب به لب های تشنة طفل من برسانید، در سینه مادرش شیر نیست! «ولقد جف اللبن في صدر اُمّه.» یک اشاره می کنم و از همگی التماس دعا دارم، ایام محرم و عاشوراست، در هیچ وقت این اشاره را نمی کنم و این مصیبت سخت را نمی خوانم. در منبعی ندیدم ولی علامة بزرگوار مرحوم آسید کاظم قزوینی این مطلب را نقل می کرد که آیا می دانید چرا امام حسین (عليه السلام) وقتی به خیمه ها آمد حضرت زینب (عليها السلام) را صدا زد و حضرت رباب را صدا نزد، فقط اشاره ای می کنم، می دانید چرا؟ برای این که وقتی تیر به گلوی حضرت علی اصغر (عليها السلام) رسید هر چه امام حسین (عليه السلام) خواست تیر را بیرون بیاورد نتوانست، لذا به خیمه ها آمد و فرمود: زینب بیا کمک کن تا تیر را از گلوی علی اصغر در بیاوریم.

گفت پیکان چه بگوش تو که مدهوش شدی***چه شنیدی که به یک مرتبه خاموش شدی

طایر هوش ز سر رفت ز مدهوشی تو***ناله ی من به فلک رفت ز خاموشی تو

نور چشما بگشا دیده ز هم خواب بس است***برونم طاقتت از این دل بی تاب بس است

بود امیدم که توام یار بهر حال شوی***بزبان آئی و هم صحبت اطفال شوی

هوسم بود هم آواز به مادر باشی***نقل مجلس شب دامادی اکبر باشی

گر دلم سوخت پس از مرگ عزیزان دگر***سوخته، داغ تو جان من ابا جان پسر

زانکه اندر دم جان دادنت ای دل خسته***دست های تو بدی خسته و پایت بسته

سینه بگداخت از این غم که تو با این دل ریش***دست و پائی نزدی در دم جان دادن خویش

جودیا بگذر از شرح و غم و باش خموش***که ز غم فاطمه غش کرد و علی شد مدهوش

***

با چه رو خیمه بَرَم این سرِ آویزان را***چه کنم مشکلِ این حنجر خون ریزان

را

ص: 267

به سفیدیِ گلوی تو کسی رحم نکرد***رسمِ کوفی است بگیرند هدف، مهمان را

دست و پایی زدی و باز تبسّم کردی***پس خدا بوسه زند این دو لب خندان را

بوسه بر این سرِ پاشیده ز هم مشگل نیست***من چسان دفن کنم پاره ای از قرآن را

مشگل اینجاست که سر نیزه امانت ندهد***اهل غارت نکند رحم، گُلِ پنهان را

من دهم با چه زبانی خبرت را به رباب***آب دادَست سه شعبه گلوی عطشان را

بعد از این است که بر سینۀ من جا داری***نزد مادر ببرم آهِ دِلِ سوزان را

گریه بر معجرِ عمّه نرود از یادت***وسط هلهله ها بدرقه کن یاران را

تا به محشر ز غبار غم تو گریه بپاست***ای عجب داغ تو کردَست بپا طوفان را

سند مستند کرب و بلا حنجر توست***بُرد مظلومیِ تو آبروی عدوان را

عید قربان من است و تو همان ذبحِ عظیم***و خدا مُهر قبولی زند این قربان را

***

ص: 268

***

مادر نه طفل تشنه خود را به باب داد***مهتاب را فلک به کف آفتاب داد

چون قحط آب، قحط وفا، قحط رحْم دید***چشمش به لعل خشک وی از اشک، آب داد

بر طفل و باب او چو جوابی نداد کس***یک تیر، هر دو را، به سه پهلو جواب داد

خون گلوی طفل نه، ایثار را ببین***آن گُل، نخورد آب و به گلچین گلاب داد

هم عندلیب سوخت و هم باغبان که خصم***آبی به گُل نداد، ولی گُل به آب داد

پرپر چو مرغ می زد و تا پر، نشسته تیر***اما به خنده باز تسلاّی باب داد

او خنده کرد و عالم از این خنده گریه کرد***نگرفت آب و آب به چشم سحاب داد

اصغر به لای لای ندارد نیاز و تیر***او را به خواب بُرد و به مَهد تُراب داد

***

ص: 270

گفتم: کسی که او را زیارت کند طبق فرمایش معصوم مانند این است که خدا را در عرش زیارت کرده باشد.(1)

نام او نام أعظم باری***مرقد پاکش عرش رحمان است

عرفات و منی و قربانگاه***به خدا جمله در خراسان است

کعبه را گرچه مروه و زمزم***مستجاری چه با صفا دارد

مستجار، همان مکانی است که مادر حضرت امیرالمؤمنین (عليه السلام) به آنجا پناه برد و دیوار در برابر او شکافته شد و از آن جا وارد خانة کعبه گردید.

کعبه را گرچه مروه و زمزم***مستجاری چه با صفا دارد

لیک اندر حریم کعبة طوس***بدن حضرت رضا دارد

میلیون ها زائر در طول سال به زیارت امام رضا (عليه السلام) مشرف می شوند و آن حضرت را زیارت می کنند. عقیده من این است که هر کس به زیارت امام رضا (عليه السلام) بیاید به نوعی مورد لطف و عنایت حضرت رضا (عليه السلام) قرار می گیرد.

است. جوان خیلی خوشحال شد و گفت حال که می خواهم به ملاقات امام رضا (عليه السلام) بروم با سر و صورت خاکی مناسب نیست و خوب است ابتدا به حمام بروم و خود را شستشو و تمییز نمایم و بعد به دیدار آن حضرت بروم. حرکت کرد و داخل حمام سرخس شد، دید که حمام خلوت است. چشمش به آقایی افتاد که در حمام نشسته بود و با خود فکر کرد که شاید او کیسه کش حمام است، لذا به او رو کرد و گفت: آیا مرا کیسه می کشی؟ آن آقا هم قبول کرد و مشغول کیسه کشی او شد. از قرار معلوم درب حمام را بسته بودند، چرا که در آن زمان امام رضا (عليه السلام) پس از تهدید به قتل توسط مامون عباسی اجبارا به عنوان ولیعهد مطرح شده بود. جوان فکر نمی کرد این آقا حضرت امام رضا (عليه السلام) باشد. ناگهان متوجه شد هر کسی که وارد حمام می شود تا چشمش به این آقا می افتد سلام و تعظیم بسیار می کند. خیلی تعجب کرد، در این اثنا یک نفر وارد شد و گفت ای جوان آیا می دانی این آقا کیست؟ گفت: نه. گفت: این آقا حضرت امام رضا (عليه السلام) است. تا جوان متوجه موضوع شد روی دست و پای حضرت افتاد و عرض کرد: آقا مرا ببخش، چند روز است شهر به شهر به دنبال شما بودم و می گشتم تا شما را بیابم، نمی دانستم شما امام من هستید، و شروع کرد به عذرخواهی. امام رضا (عليه السلام) فرمود: نه جوان، من کاری را که شروع کردم تا تمام نکنم دست نمی کشم. و هر چه جوان التماس کرد حضرت فرمودند نه باید خوب تو را بشویم و بعد رهایت می کنم.

مستجاب خواهد شد. شما عزاداران دو ماه برای جد غریب و مظلومش امام حسین (عليه السلام) عزاداری کردید، سینه زدید و اشک ریختید، مزد عزاداری را امام رضا (عليه السلام) می دهد. نباید فراموش کنیم که بسیاری از عزاداری هایی که توفیق انجام آن را پیدا می کنیم به برکت امام رضا (عليه السلام) است.

ص: 275

بن علی بن ابیطالب گریه کن.»

ما را را مجروج كرد.»

شهادت امام حسین (عليه السلام) چشم های ما را زخم کرد. چشمان مبارک امام رضا (عليه السلام) - که عالم هستی فدای یک مژة آن - در مصیبت سید الشهداء (عليه السلام) زخم شد. سپس آن حضرت در ادامه سوگنامه در مصائب جد غریب خود می فرماید: «وَ أَسْبَلَ دُمُوعَنَا؛ اشک های ما را سرازیر کرد.» اشک هایی که قطع نمی شود و ادامه دارد. «إِنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ أَقْرَحَ جُفُونَنَا وَ أَسْبَلَ دُمُوعَنَا.»

خواستی گریه کنی این گریه را هم برای جدم امام حسین (عليه السلام) قرار بده: «يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (عليه السلام) .»

بروید این گونه عزاداری می کنید؟ همان طور که برای عزیزان از دست رفته خود سوگواری می کنید، همان گونه مرثیه سرایی کن. این که برخی می گویند مؤدبانه برای امام حسین (عليه السلام) گریه کن معنی ندارد. «کما تبکون لآبائکم.»

شمس آبادی را در خواب دیدند و گفتند چه آرزویی داری؟ در پاسخ گفته بود آرزوم این است که به دنیا برگردم و به زیارت امام رضا (عليه السلام) مشرف شوم. وقتی علت را از او جویا شدند، گفته بود: برای هر بار که من به زیارت حضرت رضا (عليه السلام) رفتم، امام (عليه السلام) به دیدن من آمدند، و در حال حاضر بازدیدهای حضرت تمام شده، لذا دلم می خواهد به دنیا برگردم و به زیارت امام رضا (عليه السلام) مشرف شوم تا امام (عليه السلام) دوباره به دیدن من بیایند.

اگر امام رضا (عليه السلام) به دیدن کسی بیاید چه آثار و برکاتی برای او در پی دارد؟

حاج محمد على یزدى می خوابید او را دفن کردند.

هنوز یک ماه نگذشته بود که حاج محمد على او را در خواب دید، با حالت زیبا و سر حال از نعمت، او گوید: نزدش رفتم و به او گفتم: من اول و آخر و باطن و ظاهر کار تو را می دانم، تو از کسانى نبودى که در باطن نیکو باشى و ظاهرت به خاطر برخى جهات چون تقیه یا ضرورت و یا کمک به مظلوم، توجیه شود؟ و کار تو جز عذاب نتیجه ای نداشت، چگونه به این مقام رسیدى ؟!

آن مرد گفت: آرى مسئله همان طور است که تو گفتى، من تا دیروز در سخت ترین عذاب بودم، تا این که همسر استاد اشرف آهنگر از دنیا رفت و او را در اینجا دفن کردند و اشاره کرد به مکانى که صد ذراع فاصله داشت و در همان شبى که او را به خاک سپردند، حضرت امام حسین (عليه السلام) سه بار به دیدن او آمدند، و در مرتبه سوم دستور فرمود: تا عذاب را از اهل این قبرستان بردارند، به این جهت حال من نیکو شد و در نعمت و وسعت قرار گرفتم.

حاج محمد على گوید: با تعجب از خواب بیدار شدم، استاد اشرف آهنگر را نمی شناختم و جاى او را نمی دانستم، در میان بازار آهنگرها جستجو نمود تا استاد اشرف را پیدا کرد، از او پرسید، آیا شما همسر دارى؟ گفت: داشتم، ولى دیشب فوت نمود و او را در فلان جا دفن کردیم، و همان جائى را گفت که در خواب آن مرد به من نشان داد، از او پرسید: آیا همسر شما به زیارت امام حسین (عليه السلام) رفته بود؟ گفت: خیر، پرسید: آیا مصیبت حضرت را می نمود؟ گفت: خیر، پرسید: آیا او براى امام حسین مجلس مصیبت برپا می کرد؟ جواب داد: خیر، منظورت از این سوال ها چیست؟ آن مرد داستان خواب خود را بیان کرد و گفت می خواهم رمز آن ارتباط میان او و امام حسین (عليه السلام) را دریابم.

استاد اشرف گفت: آن زن همواره به خواندن زیارت عاشورا مداومت داشت.

«اَللّهُمَّ ارْزُقْنى شَفاعَةَ الْحُسَيْنِ يَوْمَ الْوُرُودِ وَثَبِّتْ لي قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَکَ مَعَ الْحُسَيْنِ

ص: 281

وَاَصْحابِ الْحُسَيْنِ الَّذينَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ؛(1) خدای من، شفاعت حسین (عليه السلام) را در روز ورود نصیبم بدار و گام های حقیقی ام را همراه با امام حسین (عليه السلام) و یارانِ او که خونشان را فدای حسین (عليه السلام) کردند، در نزد خود ثابت و محکم بدار.»

حال اگر امام رضا (عليه السلام) به دیدن کسی بیاید دیگر چه کسی جرأت می کند از او بپرسد تو که هستی؟ همین که بگوید من امام رضا هستم کار دست می شود.

وقتی میت را وارد قبر می کنند و در خانة وحشت و تنهایی می گذارند و همه کسانی که برای تشییع جنازه او از بستگان و دوستان و آشنایان آمده بودند، برمی گردند ساعاتی بسیار سخت و وحشتناک بر میت می گذرد.

خلاصه مرحوم آشیخ مرتضی گفت: وقتی مرا وارد قبر کردند و رفتند، وحشت زیادی وجود مرا گرفت، وحشتی که قابل تصور در دنیا نیست. همین طور که در حال وحشت و ترس فراوان بودم، ناگهان دیدم آقایی از دور صدا می زند مرتضی نترس، دارم می آیم. همین که صدا را شنیدم، آرامش پیدا کردم و بعد از مدتی دیدم آقایی نورانی آمد و کنار من نشست و شروع به نوازش و تسلی دادن کرد که مرتضی نترس، من هستم. خیلی خوشحال شدم که در این لحظات پر وحشت این آقا به فریادم رسید. عرض کردم: آقا شما کیستید؟ فرمود: من امام رضا هستم، آشیخ مرتضی 68 بار به زیارت من آمدی، من نیز 68 بار به دیدن تو می آیم.

مرحوم آشیخ مرتضی گفته بود از وقتی که امام رضا (عليه السلام) به دیدار من آمد همه کارها درست شد.

مرحوم آیت اللّه مرعشی گفته بود من نمی دانستم ایشان 68 بار به زیارت رفته است.

امشب نان در خانه ندارم و... کسی که می خواهد از سلطان هستی گدایی کند باید مانند یک مسکین و فقیر سمج دست گدایی خود را در آستان مقدس حضرتش دراز کند. مانند گدایان گردن خود را کج کند و بگوید: ای آقا و سرور عالم، من فقیر و مسکینم، دستم خالی است، با بدبختی و بیچارگی به درگاهت آمدم! غیر از امید به آقایی و بزرگواری شما چیزی ندارم، اول حاجتم این است شما برای ظهور فرزند دلبندتان و منجی عالم بشریت دعا فرمائید، از خدا برای ما طلب عافیت هر دو جهان را نمائید، عاقبت به خیری خود و همه دوستان و محبین اهل بیت (عليهم السلام) را از خدا بخواهید، رفع پریشانی های روحی و روانی، رفع مشکلات معیشتی همه محبان و... خلاصه بدانید که چگونه باید از سلطان هستی گدایی کرد. شعر معروفی است که می گوید:

پیش همچون تو کریمی دست خود کردم دراز***ورنه پیش هر کسی اهل گدایی نیستم

به امام رضا (عليه السلام) بگویید: آقا ما به محضر شما آمده ایم تا از شما گدایی کنیم. یقین دارم اگر احساس کنید خودتان و امام رضا (عليه السلام) هستید و در یک گوشه با آن امام رئوف نجوا کنید، حضرت جواب شما را می دهد و انشاءاللّه حاجت روا می شوید.

امام رضا (عليه السلام) بُهت زده ایستاده بودم. ناگهان در حرم باز شد و زوار هجوم آوردند و همه به محضر آن حضرت سلام می دادند و امام رضا (عليه السلام) می فرمود: وعلیک السلام، وعلیک السلام، وعلیک السلام، بعد رو به من کردند و فرمودند: فلانی من جواب زوارم را یکی یکی می دهم.

عنایت آن حضرت شامل حال همه زوار می شود و نسبت به تک تک آنان لطف دارند و خوب و بد زوار را از هم جدا نمی کند.

رضا (عليه السلام) که اهل بیت خود را به همراه نداشته و غریب است، مادر و یا خواهر و دختری از او این جا نیست که برای او سوگواری کند، اجازه دهید ما برویم و برای امام رضا (عليه السلام) عزاداری کنیم. آن که مجلس را گرم می کند زن است. بعضی از مردان آن ها مخالفت کردند، زنان شان گفتند: مهریه های خود را می بخشیم و از شما مهر نمی خواهیم، نگذارید ما از عزا و سوگواری بر امام رضا (عليه السلام) محروم شویم. و خلاصه زنان خراسانی با اصرار و التماس آمدند و اطراف بدن حضرت رضا (عليه السلام) را گرفتند و عزاداری و سوگواری عظیمی بر پا کردند.

حجره اش بسکه غم انگیز و ملال آور بود***گرد غم بود که می ریخت ز دیوار و درش

گاه در زیر لبش ذکر خدا می گوید***گاه سوی در حجره ست خدایا نظرش

هم جواد آمده بالین رضا هم زهرا***هم پسر سوخته هم مادر خونین جگرش

پیش مادر نبود طاقت برخاستنش***زیر بار غم و اندوه خمیده کمرش

پسرش دست به سر دارد و مادر به کمر***او نظر می کند و خون رود از چشم ترش

دست ظلمی که زده بر رخ زهرا سیلی***پاره کرده ست کنون رشتۀ عمر پسرش

ای «وفائی» ز فلک پیک شهادت آمد***گشت تا گلشن سرسبز جنان همسفرش

***

یک دلم رو بسوی قبله ی هشتم دارد***یک دلم میل حریم حرم قم دارد

خواستم روضه بخوانم ز برادر، دل گفت***خواهرش وقت عزا حقّ تقدم دارد

***

چه قدر، جان برادر به زمین می افتی***ای عزیز دل خواهر به زمین می افتی

ص: 287

تو علی هستی و در کوچه بسمت حجره***مثل زهرای پیمبر به زمین می افتی

***

این کشته ی فتاده به هامون حسین توست***وین صید دست و پا زده در خون حسین توست

این نخل تر کز آتش جان سوز تشنگی***دود از زمین رسانده به گردون حسین توست

این ماهی فتاده به دریای خون که هست***زخم از ستاره بر تنش افزون حسین توست

این غرقه محیط شهادت که روی دشت***از موج خون او شده گلگون حسین توست

این خشک لب فتاده دور از لب فرات***کز خون او زمین شده جیحون حسین توست

این شاه کم سپاه که با خیل اشگ و آه***خرگاه زین جهان زده بیرون حسین توست

این قالب طپان که چنین مانده بر زمین***شاه شهید ناشده مدفون حسین توست

چون روی در بقیع به زهرا خطاب کرد***وحش زمین و مرغ هوا را کباب کرد

***

کای مونس شکسته دلان حال ما ببین***ما را غریب و بی کس و بی آشنا ببین

اولاد خویش را که شفیعان محشرند***در ورطهی عقوبت اهل جفا ببین

در خلد بر حجاب دو کون آستین فشان***واندر جهان مصیبت ما بر ملا ببین

ص: 289

نی نی ورا چو ابر خروشان به کربلا***طغیان سیل فتنه و موج بلا ببین

تنهای کشتگان همه در خاک و خون نگر***سرهای سروران همه بر نیزه ها ببین

آن سر که بود بر سر دوش نبی مدام***یک نیزه اش ز دوش مخالف جدا ببین

آن تن که بود پرورشش در کنار تو***غلطان به خاک معرکهی کربلا ببین

یا بضعة الرسول ز ابن زیاد داد

کو خاک اهل بیت رسالت به باد داد

***

ته گودال فقط پیکر تو مانده و من***همه رفتند فقط مادر تو مانده و من

سر وانگشتر وانگشت به غارت بردند***پاره های بدن بی سر تو مانده و من

***

گذار ساعتی ای شمر بدمَنِش به منش***كز آب دیده كنم چاره زخم های تنش

بده اجازه برم سویِ سایۀ پیكر او***كه آفتاب نسوزد جراحت بدنش

در آتشم من از این غم كه از عطش دم مرگ***بلند جای نفس بود دود از دهنش

به كهنه پیرهنی كرد او قناعت و آه***كه بعد مرگ برون آورند از بدنش

ص: 290

به بوی پیرهنی قانعم ز یوسف خویش***ولی نه یوسفم اینك بُوَد نه پیرهنش

طمع بریدم از او آن زمان منِ ناكام***كه دوخت سوزنِ پیكان بهم لب و دهنش

مراست آرزوی گفت و گوی او اما***ز نوك نی شنوم بعد از این مگر سخنش

***

ص: 291

آن جا مراجعه کنید. وقتی به متصدی مربوطه مراجعه می کنید و می گوئید قیمت این کوه چند است؟ مثلاً می گوید ده میلیون تومان. از کنار کوه دیگر رد می شوید و باز به شهرداری رفته قیمت آن را جویا می شوید. این بار می شنوید که قیمت این کوه مثلا چهار میلیارد تومان است! می پرسید این کوه با آن کوه چه تفاوتی دارد که این قدر تفاوت قیمت دارد؟ می گوید: این کوه معدن فیروزه است! گاهی ممکن است برای یک زمین صد متری ده تا صد میلیون پرداخت شود. زمین هایی که در آن ها معادن وجود دارد مانند معدن نفت و طلا ارزش بسیار دارد و آن را به قیمت ارزان نمی دهند. می گویند چیزی در این زمین است که ارزش آن را بالا برده است.

مسجد قرار گرفته است. این آجر ارزش ذاتی ندارد بلکه ارزش آن وابسته است. اگر یک تکه کاغذ کوچکی که در جایی افتاده و ارزشی ندارد را بردارند و رو آن بنویسند اللّه، به خاطر همین یک کلمة اللّه آن تکه کاغذ حرمت پیدا می کند و نمی توان آن را زیر دست و پا انداخت بلکه باید حرمت آن را حفظ کرد و در جای محترمی گذارد. و همچنین نمی توان دست بی وضو به آن زد و اگر خدای ناکرده در دستشویی افتاد باید فورا آن را خارج کنند و اگر نیاز به خراب کردن دستشویی باشد باید آن را خراب کنند و کاغذ را خارج کنند و اگر خراب کردن دستشویی ممکن نباشد نباید از آن استفاده کنند تا زمانی که یقین کنند کاملا محو شده است. اگر کسی بگوید این همان کاغذ بی ارزش است! پاسخ این است که این تکه کاغذ وابسته به کلمة جلاله اللّه شد و حرمت پیدا کرد.

بسیاری از چیزها ارزش ذاتی ندارد ولی ارزش وابسته دارد. خدای متعال به پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می فرماید: من مکه را خیلی دوست دارم. چرا؟ قرآن کریم می فرماید:

{لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَأَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ}؛(1) قسم می خورم به این شهر، در حالی که تو در آن جای داری.

چون تو در این جا متولد شدی و این جا هستی به خاطر تو مکه عزیز است. محل ولادت پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) باید عزیز باشد و به آن احترام گذاشت. محلی که پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) متولد شده و در آن زندگی کرده است حرمت دارد و باید مورد احترام واقع شود.

همین انسان مؤمن عالم دینی شد ارزش او چندین برابر می شود. حال اگر مقام و ارزش نبی و فرستاده الهی را در نظر بگیریم قابل قیاس با ارزش چندین هزار عالم مومن نیست. اگر مقام و منزلت امامت الهی در نظر گرفته شود باز قابل مقایسه با هزاران پیامبر نخواهد بود.(1)

شود و کفر بگوید آن قدر بی ارزش می شود که می گویند گردنش را بزن چون ارزشی ندارد.(1) همسر او نیز بدون طلاق از او جدا می شود و اموالش از ملکش خارج می شود زیرا ارزش خود را تباه ساخته، حتی ارزش این که صاحب مالی باشد را ندارد و نمی تواند در یک ریال از اموالش تصرف کند، چون وابستگی خود را از دین قطع کرده است. وقتی انسان ارزش پیدا می کند که وابسته به خدا باشد و هر چه این وابستگی بیشتر باشد ارزش او نیز بیشتر است و هر چه کمتر باشد ارزش شخص نیز کم می شود. و اگر وابستگی را قطع کرد ارزش خود را به کلی از بین برده است.

ساندویچ میهمان می کند و او در عوض دعوت مفصلی می کند. یک نفر دست در جیب می کند و هزار تومان به کسی قرض می دهد و طرف مقابل در وقت نیاز و گرفتاری پنج میلیون تومان قرض می دهد و می گوید وقتی گرفتار بودم و نیاز به هزار تومان داشتم به من قرض دادی من نیز حال که شما نیاز به قرض داری تا پنج میلیون تومان به شما قرض می دهم. وابستگی به خدا قابل قیاس به این امور دنیوی نیست. شما کم ترین مایه را در راه خدا به کار می برید، اما خدای متعال بسیار بیشتر از آن چه شما مایه گذاشته اید مایه می گذارد.

ناهار می دهد.

بمبئی از شهرهای مهم هند است و عزاداری باشکوهی همه ساله در عاشورا در آن شهر برپا می شود. گفت: صاحب آن ساختمان عزادران این شهر را ظهر عاشورا ناهار می دهد. در هند عزاداری های سوزناک با شیوه های عجیب و غریبی انجام می شود. بسیاری از سبک های عزاداری از آنجا به ما رسیده است. عزاداری های مفصلی که گاهی تا پای جان نیز می رسد. یکی از دوستان فیلمی از عزاداری هند برای من آورده بود وقتی چند لحظه از آن را نگاه کردم حالم منقلب شد. گاهی اوقات زنجیر می زنند و سر زنجیرهایشان تیغ است و کمر را چاک چاک و پاره پاره می کند و پوست را از جا می کند. این نوع عزاداری را زیاد دیدیم. در کربلا و برخی مناطق دیگر با چنین زنجیرهایی به بدن می زنند و عزاداری می کنند. اما در آن فیلم یک نوع عزاداری بود که خیلی عجیب به نظر می رسید و آن این بود که عزاداران شمشیرهای بلندی به دست گرفته بودند که کج نبود و به جای زنجیر به کمرهای خود می زدند. کمرهای آنان را نشان می داد که حتی کپل های آنان از پشت پارچه مشخص بود که تمام چاک چاک شده بود. یک عزاداری عجیب و غریب که به راستی صحنه وحشتناک بود.

گفت: آن شخص ظهر عاشورا عزاداران این شهر را را ناهار می دهد و جمعیت حدود صد تا دویست هزار نفر برآورد می شود. گفتم: عجب شیعة خوبی است! گفت: شیعه نیست! با تعجب پرسیدم: پس چیست؟ گفت: هندو! از هندوهای اینجا است! یک هندو ظهر عاشورا هزاران شیعه را اطعام می کند.

در ادامه گفت: این هندو حکایتی دارد که مربوط به پدر زنش می باشد... پرسیدم جریانش چیست؟ گفت: این آقا قرار گذاشته بوده طبق همان وصیت هر سال ظهر عاشورا صد هزار روپیه برای امام حسین (عليه السلام) صرف ناهار عزاداران کند. ظهر عاشورا که می شد آشپز مسلمان و خدمتگذاران مسلمان غذا را طبخ

ص: 298

می کردند و خودش هم دست نمی زد چون می دانست مسلمان ها هندوها را نجس می دانند لذا اصلا به چیزی دست نمی زد و خودش یک کنار می ایستاد. مردم بعد از عزاداری ظهر عاشورا می آمدند و ناهار می خورند.

قرار گذاشته بود صد هزار روپیه در روز عاشورا برای امام حسین (عليه السلام) خرج کند. صد هزار روپیه پول بسیار زیادی است و در 70 سال گذشته مبلغ هنگفتی به شمار می آمد. در این زمان روپیه حدود چهارده یا پانزده تومان است که حدود یک میلیون و پانصد هزار تومان می شود. در هفتاد سال قبل یک میلیون و پانصد تومان مبلغ بسیار زیادی بود. در یاد دارم که در نوروز سال 1351 که ما وارد مشهد شدیم یک خانه 140 متری در منطقه طلاب حدود 14 هزار تومان بود که صاحب آن حاضر بود به هفت هزار تومان نقد و هفت هزار تومان به اقساط ماهی پانصد تومان بفروشد. این جریان قیمت خانه مربوط به حدود 30 سال پیش است. حال اگر هفتاد سال قبل را در نظر بگیریم تقریبا با دو هزار تومان می شد یک خانه خرید.

نقل می کنند در همین شهر مشهد یک حاجی بود که صد تومان پول داشت. معروف بود که این آقا صد تا یک تومانی دارد. کوچه ای که آن حاجی در آن زندگی می کرد را به اسم کوچه حاجی صد تومنی نام گذاری کرده بودند.

خلاصه آن شخص حدود هفتاد سال پیش یک میلیون و پانصد تومان در روز عاشورا اطعام می کرد. در ادامه گفت: هندوها دور او گرفتند و گفتند: این چه کاری است که تو انجام می دهی؟ برای دینی خرج می کنی که به تو ربطی ندارد! ما هندوهای فقیر، گرفتار و بیچاره فراوان داریم، برای آئین خود پول نداریم آن وقت تو پول هایت را به آن ها می دهی؟ خلاصه او را راضی کردند که سالی تنها پنجاه هزار روپیه خرج کند. گفت: من باید این کار خیر را انجام بدهم و چاره ای ندارم. گفتند: پس بیا یک کار دیگری انجام بده، پنجاه هزار روپیه برای شیعیان

ص: 299

خرج کن و طبق عملی که پدر و اجدادت انجام می دادند تو نیز ادامه بده و پنجاه هزار روپیه دیگر را به ما بده. گفت: اشکالی ندارد، پنجاه هزار روپیه مال شما، از سال آینده چنین عمل می کنم که پنجاه هزار روپیه برای امام حسین (عليه السلام) خرج می کنم و پنجاه هزار روپیه دیگر را اختصاص به شما می دهم.

وی که تاجری بزرگ، کارخانه دار و شخصیت مهمی تلقی می شد در آن زمان یک دستگاه بزرگی را وارد کرده بود. به یاد دارم در کربلا یک دستگاه بسیار بزرگی در کارخانه ایی بود که گندم و... را آرد می کرد. چرخ های بزرگی داشت که بین آن تسمه هایی بود که بعضی از آن ها به حدود نیم متر می رسید و آن چرخ های بزرگ را به همدیگر وصل می کرد و می چرخاند. تسمه ها محافظ هم نداشت و کسی که متصدی کار با آن بود می بایست خیلی مراقب باشد.

آن تاجر را به عنوان صاحب کارخانه برای بازدید از دستگاه بردند، مهندس و مدیر کارخانه نیز خصوصیات آن را شرح می دادند. دستگاه روشن بوده و مانند آن دستگاه آردکن چرخ های بزرگی داشته و در حال چرخیدن بوده است. راج های هندی لباس های بلندی می پوشند و این تاجر که از همان لباس ها بر تن داشت ناگهان گوشة لباسش داخل یکی از این تسمه های پهن و قوی می رود، اما ناگهان (به جای این که داخل دستگاه کشیده شده و قطعه قطعه شود) تسمه از وسط پاره می شود و تاجر به گوشة کارخانه پرت شده و بی هوش روی زمین می افتد. خلاصه چون رئیس کارخانه بود دو رو بر او را می گیرند و آب به صورتش پاشیده و به هوش می آورند و صندلی می آورند تا روی آن بنشیند. به مجردی که کمی به هوش می آید و روی صندلی می نشیند می گوید: از امسال دویست هزار روپیه! گفتند لابد سرش ضربه خورده و متوجه حرف زدن خود نیست و هذیان می گوید! گفتند می خواهی دویست هزار روپیه بدهی؟ گفت: آری از امسال در عاشورا دویست هزار روپیه برای امام حسین (عليه السلام) باید خرج کنم.

ص: 300

پرسیدند چرا؟ گفت: این تسمة چهار پنج متری با عرض دو وجب اگر مرا داخل این چرخ های دستگاه می کشید تکه تکه می شدم! اما همین که گوشه لباسم داخل این تسمه رفت و قاعدتا باید من نیز بلافاصله به داخل دستگاه کشیده می شدم، اما ناگهان دیدم آقای جلیل القدری که عصایی در دست داشت با عصا به تسمه زد و تسمه از وسط پاره شد و من نجات پیدا کردم. از آن آقا پرسیدم شما که هستید؟ فرمود: من همانی هستم که ظهر عاشورا برایم صد هزار روپیه خرج می کنی، من امام حسین (عليه السلام) هستم. آری، آن حضرت مرا از مرگ حتمی نجات داد لذا از این عاشورا به بعد هر ساله دویست هزار روپیه خرج می کنم.

معامله کردن با اهل بیت (عليهم السلام) خیر دنیا و آخرت دارد. معامله با امام حسین (عليه السلام) آثار و برکات بسیار فراوان دارد و باید سعی کرد از این فرصت های زود گذر نهایت استفاده را نمود و خود را به دستگاه امام حسین (عليه السلام) نزدیک تر کرد.

آمدم تا مسلمان شوم.

امام حسین (عليه السلام) فرمود: اگر پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) را در بیداری دیدار کنی آیا او را می شناسی؟ عرض کرد: آن قدر چهره آن حضرت زیبا و جذاب بود که تا آخر عمر فراموش نخواهم کرد. حضرت فرمود: بگوئید فرزندم علی اکبر بیاید. همین که حضرت علی اکبر (عليه السلام) وارد مسجد شد و چشم مسیحی به آن جناب افتاد از جا بلند شد و گفت: هو واللّه، به خدا سوگند همین آقا بود که کنار پیامبر ما نشسته بود.

وقتی محضر پدر بزرگوارش حضرت سید الشهدا (عليه السلام) آمد و اذن میدان گرفت و عازم نبرد شد، حضرت فرمود:

«اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَقَدْ بَرَزَ إِلَيْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَخُلُقاً وَمَنْطِقاً بِرَسُولِكَ ص وَكُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَى نَبِيِّكَ نَظَرْنَا إِلَيْهِ؛(1) بارالها! شاهد باش

ص: 302

جوانى كه در صورت و سيرت و گفتار شبيه ترين مردم به پیامبرت بود به جنگ اين مردم رفت. ما هرگاه به ديدن پيامبرت مشتاق می شديم به اين جوان نگاه می كرديم.»

آنگاه که امام حسین (عليه السلام) به حضرت علی اکبر (عليه السلام) اذن داد و او را روانه میدان کرد، فرمود: خدایا شهادت بده و گواه باش که هر وقت مشتاق دیدار پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می شدیم به چهرة علی نگاه می کردیم. هر وقت دلمان برای سخن پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) تنگ می شد به علی می گفتیم برایمان صحبت کند. سپس عمر سعد را نفرین کرد و به آن پلید خطاب کرد:

«قَطَعَ اللَّهُ رَحِمَكَ كَمَا قَطَعْتَ رَحِمِي؛ عمرسعد خدا رحم تو را قطع کند همان گونه که رحم مرا قطع کردی.»

و بعد مردم کوفه را نفرین کرد:

«اللَّهُمَّ شَتِّتْ شَمْلَهُمْ وَفَرِّقْ جَمْعَهُم؛ خدایا این ها را از هم بپاش و هیچ وقت مردم عراق را راضی نکن.»

برخی در بارة حضرت علی اکبر (عليه السلام) گفته اند که همسر و فرزند داشته است. در برخی زیارات آن حضرت آمده است: «صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ وَ عَلَی أَهْلِ بَيْتِكَ؛ صلوات خدا بر تو و بر اهل بیت تو.»(1) از این فرازها استفاده می شود که آن حضرت دارای همسر و فرزند بوده است. در باره سن ایشان برخی 24 سال نوشته اند.

میدان رفتن حضرت علی اکبر (عليه السلام) بر امام حسین (عليه السلام) بسیار سخت بود. در هر صورت اجازة میدان گرفت و عازم نبرد با اشقیا شد. امام حسین (عليه السلام) او را

ص: 303

صدا زدند و فرمودند: پسرم بیا بابا، قبل از میدان با اهل حرم وداع کن. چنین صحنه ای را در بارة هیچ یک از شهدا در نقل ها ندیدم. معمولاً وقتی می خواستند به طرف میدان بروند با همان فرد به خصوص خداحافظی می کردند و به میدان می رفتند. اما همین که زن و بچه و خواهرا فهمیدند که علی اکبر (عليه السلام) عزم میدان دارد، همه از خیمه ها بیرون ریختند و اطراف آن حضرت را گرفتند. یکی صورت علی اکبر (عليه السلام) را و دیگری دست او را می بوسید. یکی او را در آغوش می گرفت و دیگری دست از دامن او برنمی داشت. یکی می گفت عمه به قربانت، و دیگری صدا می زد خواهرت به فدایت، یکی ندا می داد علی جان ما را تنها نگذار، و... خلاصه حضرت علی اکبر (عليه السلام) با زحمت بسیار توانست با زنان و بچه های حرم خداحافظی کند. حواسش هم جمع بود چون وقتی از اهل حرم جدا شد دوباره نزد پدر برنگشت تا دوباره خداحافظی کند و شاید با خود گفت دوباره دل پدر را خون نکنم. از همان دور دستی تکان داد و به طرف میدان رفت و جماعت بسیاری از آن کافران را به درک واصل کرد. امام حسین (عليه السلام) جوانش را زیر نظر داشت و او را نگاه می کرد. علی از میدان برگشت و آب طلبید. عرض کرد: پدر جان تشنگى جانم را به لب رساند و از سنگينى اسلحه آهنين سخت ناراحتم، آيا جرعه آبى هست؟ امام (عليه السلام) گريه کرد و فرمود: پسر جانم كمی دیگر به جنگ ادامه بده، ساعتى بيشتر نمانده است كه جدّت محمّد (صلی اللّه عليه وآله وسلم) را ملاقات كنى و او با كاسه ای لبريز از آب تو را سيراب خواهد كرد؛ آبى كه پس از آشاميدن آن هرگز تشنه نخواهى شد. علی اکبر (عليه السلام) به میدان برگشت اباعبداللّه (عليه السلام) نگاه می کرد که یک مرتبه دیدند رنگ امام (عليه السلام) عوض شد و صدای علی اکبر به گوش امام رسید که بابا نگران نباش، جدم مرا سیراب کرد. تا صدای علی اکبر بلند شد امام حسین (عليه السلام) خودش را کنار بدن جوانش رساند، چه جوانی؟ «فقطعوه بسيوفهم

ص: 304

إربا إربا؛(1) با شمشیرهای خود علی اکبر را قطعه قطعه کردند.» فرق شکافته، بدن پاره پاره، هر چه کرد ابی عبداللّه (عليه السلام) و هر چه گفت دلش آرام نگرفت، خدا کند جوان از دست داده در مجلس ما نباشد، کسی که جوانش را از دست می دهد آثاری برایش دارد، یکی از آثار آن این است که وقتی کنار بدن جوانش می آید می گوید: بابا، ای کاش من به جای تو مرده بودم! ای کاش من به جای تو کشته می شدم! امام حسین (عليه السلام) فرمود: پسرم بعد از تو خاک بر سر دنیا و زندگانی دنیا، هر چه کرد دلش آرام نگرفت یک وقت دیدند آقا خم شد و صورت به صورت علی گذاشت، راوی می گوید دیدم خون تازه از محاسن اباعبداللّه (عليه السلام) جاری شد. و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون و العاقبه للمتقین.

ص: 305

به ملک مطاع، به خدا مطیع، به مرض شفا، به جزا شفیع***چه مقام بندگیش منیع، به چه بندگی و اطاعتی

خم زلف او چه شکن شکن، به مثال نقرة فام تن***سپری بکتف و کفن به تن، به چه قامتی چه قیامتی

ز جلو نظر سوی قبله گه، ز قفا نظر سوی خیمه گه***که نمود شه به قدش نگه، به چه حسرتی و چه حالتی

ز قفا دو زن شده نوحه گر، یکی عمه گفت و یکی پسر

که نما به جانب ما نظر، به اشارتی و نظارتی

***

قد رعنای تو چون سرو سپیدار شده***کربلا محو رخ احمد مختار شده

دور تا دور سرت آیینه می چرخانم***بسکه گیسوی بلند تو دل آزار شده

تا کمی راه روی این دل من می لرزد***قد طوبایی زهراست پدیدار شده

چشم بد دور از آن قد رشیدت پسرم***قامتت شانه به شانه با علمدار شده

گر ترک خورده لبت غصه مخور ای بابا***تشنه ی وصلی و هنگامه ی دیدار شده

تا صدای تو شنیدم که پدر زود بیا***گفتم ای وای علی بی کس و بی یار شده

نیزه ها رفت چو بالا به سر خویش زدم***وسط معرکه این یاس گرفتار شده

ص: 307

کوچه ای باز شد و هر که زره آمد و زد***ماجرای تو شبیه در و دیوار شده

زشکافی که به پهلوی تو خورده پیداست***نوک نیزه اثرش چون نوک مسمار شده

دشمن آن بغض علی را سر تو خالی کرد***تن تو طعمه هر گرگ جگر خوار شده

بین محراب دو ابروی تو از هم شد باز***صورتت جلوه ای از حیدر کرار شده

خیز و زیر بغلم گیر و سوی خیمه ببر***ای جوانم ز غمت دیده ی من تار شده

اربا اربایی و کس معنی آن کی فهمد

این عبا تا به ابد محرم اسرار شده

***

آخرین توشه ام از زلف تو این بود علی***که غم انگیز نگاهی به قفایت کردم

تو زمن آب طلب کردی و من می سوزم***که چرا تشنه لب از خویش جدایت کردم

کی می رود ز یادم آن آخرین نگاهت***از پنجه ای اثر بود بر روی قرص ماهت

روی ناز برگ گل را طاقت سیلی نبود***ای خدا رخسار زهرا بی علی نیلی نبود

فاطمه فاطمه هستی حیدر تویی***فاطمه فاطمه روح پیمبر تویی

علی جونم قدمات کربلا رو می لرزونه***آتیش فراق تو خیمه ها رو می سوزونه

اکبر اکبر هستی بابا تویی

***

ص: 309

با وجود این که پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، امیرالمؤمنین (عليه السلام) ، حضرت زهرا (عليها السلام) و امام حسن (عليه السلام) از امام حسین (عليه السلام) افضل هستند، ولی خدای متعال یک ویژگی هایی را به حضرت سید الشهداء (عليه السلام) عطا فرموده است. یکی از آن خصوصیات این که جدی مانند رسول اللّه (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، پدری مانند امیرالمؤمنین (عليه السلام) ، مادری مانند حضرت زهرا (عليها السلام) ، برادری مثل امام حسن (عليه السلام) و فرزندانی بی مثال همچون امامان معصوم (عليهم السلام) دارد. این مجموعه خصوصیات را هیچ یک از انبیاء و اولیاء الهی ندارند. حتی پیامبر خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) ، امیرالمؤمنین (عليه السلام) چنین ویژگی هایی را ندارند. حتی امام حسن (عليه السلام) جامع تمام این خصوصیات نیستند و فرزندان آن حضرت امام نبودند.

شفاست: «شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ أَمَاناً مِنْ كُلِّ خَوْف.»(1)

علاوه بر این که شفاء تمام دردهاست،(2) امان از ترس و خوف هم می باشد. گاهی انسان به جایی می رود و ترس دارد، برای در امان ماندن از آن ترس یک مقدار از تربت امام حسین (عليه السلام) را به همراه خود بردارد تا ان شاء اللّه خدای متعال به برکت تربت آن حضرت او را از ترس و وحشت حفظ نماید.

نزد آن حضرت بود فرمود: به شطیطه بگو این پارچه ات را جزء کفن خود قرار می دهم و برای او کفن و مقداری پول فرستادند و خود حضرت در تشییع جنازة شطیطه شرکت کرده بر او نماز خوانده و برایش دعا کردند.

محمد بن علی نیشابوری می گوید: وقتی شطیطه را در قبر گذاشتند دیدم حضرت موسی بن جعفر (عليهما السلام) آمد و مقداری از تربت امام حسین (عليه السلام) داخل قبر او گذاشت. با تمام آن فضیلت ها و حضور امام معصوم (عليه السلام) در تشییع او باز مقداری از تربت قبر امام حسین (عليه السلام) را همراه شطیطه قرار داد.(1) این حکایات تنها بیانگر گوشه ای از عظمت تربت حضرت سید الشهداء (عليه السلام) می باشد.

الانس من الاولين و الاخرين.

اللّهم انا نسالک و ندعوک، باسمک العظيم الأعظم، الاعز الأجل الأکرم، بحق مولانا و سيدنا اباالفضل العباس قمر بني هاشم يا اللّه. يا حميد بحق محمد، يا عالي بحق علي، يا فاطر بحق فاطمه، يا محسن بحق الحسن، يا قديم الإحسان بحق الحسين.

اللّهم عجل لوليک الفرج، والعافية والنصر، ومد في عمره، وزين الأرض بطول بقائه، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره، واصرف به عنا شر الدنيا و شر الآخره، واجعل به عواقب امورنا خيرا.

اللّهم اشف مرضانا، سلم به مسافرينا، إقض به ديوننا، إرحم به موتانا، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره.

ورحم اللّه من يقرأ الفاتحه مع الإخلاص و الصلوات.

تو شفایم بده با تربت آن کرب و بلا***دل بیمار مرا جز تو کجا بوده دوا؟

***

سجده بر خاک شما سیره ی هر معصومی است***سجده بر تربت پاکت نکنم می میرم

***

بوی خوشی، که می وزد از تربت حسین***گویی که برده تا ابد از هوش، کعبه را

بنگر مقام

و رتبه، که در پیش کربلا شد حلقۀ***ارادت، در گوش، کعبه را

***

سلام ما به تو و قبر باصَفات حسين***درود حق به تو ای مظهر صفات حسين

ص: 314

فداي تو همه خلق جهان ز پير و جوان***تويي بهر دو جهان كشتي نجات حسين

تويي مروج احكام دين پيغمبر***تويي خلاصه ايجاد كائنات حسين

چه حكمتي است به ايثار و جانفشاني تو***كه گشته ذات خداوند خونبهات حسين

چه كرده ای تو به درگاه حق كه خلق جهان***كنند آروزي طوف كربلات حسين

ز داغ ماتم جانسوزت ای عزيز خدا كنند جن***و بشر گريه در عزات حسين

سلام ما به تن چاك چاك بی كفنت***فداي پيكر پرخون سرجدات حسين

سلام ما به تو و شيرخواره اصغر تو***فداي اكبر و عباس باوفات حسين

سلام ما به سر انورت كه شد بر ني***فداي خواندن قرآن دلربات حسين

زهي به همت مردانگي و ايثارت***فداي دست سخي گره گشات حسين

ز راه لطف نظر كن به حال خسته دلان

برس به داد «حياتي» گه ممات حسين

***

ص: 315

ممانعت از شعائر آن حضرت می کنند ولی برعکس توسعه و شور بیشتری پیدا می کند و گسترده تر می شود. سرّ جاودانگی نهضت حسینی چیست؟

آمد و در حالی که شمشیر به کمر بسته و سر شمشیرش به زمین کشیده می شد به محضر امام حسین (عليه السلام) آمد و مقابل حضرت ایستاد و عرض کرد: آقا اجازه بفرما تا به میدان بروم. ساعتی قبل پدر این جوان در میدان به شهادت رسیده بود. امام حسین (عليه السلام) در نهایت لطف و مهربانی بدون این که او را برنجاند و به نحوی هم از جنگ منصرف نمایند نگاهی به او کرده و فرمودند: پسرم برو و اول از مادرت اجازه بگیر بعد بیا. نوجوان نگاهی به امام حسین (عليه السلام) کرد و عرض کرد: آقا مادرم این شمشیر را به کمرم بسته!

مادری که به فرزندش علاقه فراوان دارد و او را از جان بیشتر دوست می دارد با دست خود شمشیر به کمر نوجوانش می بندد و می گوید برو فرزندم و جانت را فدای حضرت ابا عبداللّه الحسین کن.

امام حسین (عليه السلام) شب عاشورا خطبه ای خواندند و پس از آن فرمودند: هر کسی می خواهد برود آزاد است و بیعتم را هم از او برداشتم، روز قیامت هم جلوی کسی را نمی گیرم. حدود هزار نفر که با امام (عليه السلام) بودند همه رفتند و تنها هفتاد و دو نفر باقی ماندند.

پس از آن كه امام (عليه السلام) با ياران ثابت قدم خود اتمام حجت نمود و بيعت خويش را از آنان برداشت تا بازگردند، ولي هرگز كسي بازنگشت به آنان فرمود: بدانید فردا همة ما را می کشند و زن ها را هم اسیر می کنند. خدا شما را رحمت كند و به شما جزاي خير عنايت فرمايد؛ اكنون هر كه همسر خود را به همراه آورده برخيزد و او را به قبيلة بني اسد که در نزديكي كربلا هستند بسپارد. بانواني كه به همراه من هستند، پس از شهادت من به اسارت دشمن در مي آيند، مي ترسم كه زنان شما هم اسير شوند، پس برخيزيد و آنها را به بني اسد بسپاريد.

علي بن مظاهر با شنيدن اين سخن از جاي برخاست و به سوي خیمة زن ها رفت و صدا زد من علی بن مظاهرم، بگوئید همسرم بیاید. همسرش با لبخند از خیمه بیرون آمد، «فاستقبلته ضاحکا متبسما.» علی بن مظاهر گفت: مگر امشب

ص: 318

جای لبخند است؟ همسرش پرسید: برای چه کاری آمدی؟ وی سخنان و پيغام امام (عليه السلام) را ابلاغ كرد و گفت: اكنون برخيز تا به سوي قبيلة بني اسد برويم و تو را به آنها ملحق نمايم.

همسر او با شنيدن اين سخنان از جاي برخاست و سرش را به عمود خيمه كوبيد و گفت: به خدا قسم بي انصافي كردي، ای پسر مظاهر! آيا براي تو سهل است كه دختران رسول خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) به اسارت بروند و من از اسارت دشمن در امان باشم؟ برايت سهل است كه چادر از سر بانوان اهل بيت بردارند و من چادر بر سر داشته باشم؟ برايت سهل است كه زينت دختران رسول خدا (عليه السلام) را بربايند و من خود را به زينت مزين كرده باشم؟ آيا مي خواهي تو روز قيامت نزد رسول خدا (عليه السلام) به خاطر ياري فرزندش روسفيد باشي و من نزد فاطمة زهرا (عليها السلام) روسياه؟ به خدا سوگند! كه شما با مردان اهل بيت (عليهم السلام) همراهي مي كنيد، ما نيز زنانشان را تنها نمي گذاريم.

علي بن مظاهر با ديدگان گريان نزد امام حسین (عليه السلام) بازگشت و عرض كرد: همسرم با آن كه از قبيلة بني اسد است، اكنون از رفتن خودداري مي كند و مي خواهد با شما همراهي نمايد. امام (عليه السلام) با شنيدن اين خبر گريست و فرمود: خداوند به شما از جانب ما جزاي خير عنايت فرمايد.

یاران امام حسین (عليه السلام) از مرد و زن تمام یکدل و یکدست بودند. حتی یک نفر از آنان غل و غش نداشت. مانند هفتاد و دو نفر یاران آن حضرت در عالم یافت نمی شود. یکی از علل جاودانگی این بود که همه آنان هدفی غیر از خدا و امام حسین (عليه السلام) نداشتند.

در صحرای قیامت دو وسیله به عنوان شفاعت می آورد: یکی قنداقة خونین حضرت علی اصغر (عليه السلام) و دیگری دست قلم شدة حضرت اباالفضل (عليه السلام) . این دو وسایل شفاعت حضرت زهرا (عليها السلام) در قیامت است. آیا ممکن است یک چنین شفیعی را به عنوان واسطه به درگاه خدا ببریم و با دست خالی برگردیم؟ اگر کسی چنین پنداری داشته باشد در شناخت این خاندان کوتاهی کرده است. حضرت علی اصغر (عليه السلام) در درگاه خدا جایگاهی بس رفیع دارد.

امام حسین (عليه السلام) برای حضرت علی اصغر (عليه السلام) کارهایی انجام داد که برای هیچ یک از شهداء نکرد. از جمله وقتی آن طفل شیرخوار به شهادت رسید امام (عليه السلام) به سمت خیمه ها آمد و دامن خود را تکان داد. یعنی خدایا هر چه داشتم فدا کردم و دیگر چیزی ندارم. خواندن نماز میت بر طفل واجب نیست، اما امام حسین (عليه السلام) بر بدن حضرت علی اصغر (عليه السلام) نماز خواند و تنها شهیدی را که دفن کرد آن طفل شیر خوار بود. مرحوم علامة سید کاظم قزوینی (رحمه اللّه) می فرمود: وقتی تیر به گلوی نازنین حضرت علی اصغر (عليه السلام) اصابت کرد، امام حسین (عليه السلام) مقداری متحیر ماند و نگذاشت یک قطره از خون آن طفل رضیع روی زمین بریزد و مقداری از آن خون را به محاسن خود کشید. بعد از اسب پیاده شد و در میدان با حالت تحیر و سرگردانی راه می رفت. سپس به سمت خیمه ها حرکت کرد و حضرت زینب (عليها السلام) را صدا زد. همه مقاتل نوشته اند امام (عليه السلام) عمه علی اصغر را صدا زد نه مادر او را ولی علت آن را بیان نکردند. چون ایام سوز و گداز است می گویم، امام حسین (عليه السلام) هر چه خواست تیر را از گلوی علی اصغر بیرون بیاورد نتوانست، نمی شد به مادر علی اصغر بگوید بیا کمک کن این تیر را بیرون بیاورم، لذا عمه اش زینب را صدا زد و گفت خواهرم تو بیا تا مادر علی این تیر سه شعبه را نبیند.

اللّهم صل علی محمد وآل محمد، و عجل فرجهم، و اهلک عدوهم من الجن

ص: 320

و الانس من الاولين و الاخرين.

اللّهم انا نسالک و ندعوک، باسمک العظيم الأعظم، الاعز الأجل الأکرم، بحق مولانا و سيدنا اباالفضل العباس قمر بني هاشم يا اللّه. يا حميد بحق محمد، يا عالي بحق علي، يا فاطر بحق فاطمه، يا محسن بحق الحسن، يا قديم الإحسان بحق الحسين.

اللّهم عجل لوليک الفرج، والعافية والنصر، ومد في عمره، وزين الأرض بطول بقائه، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره، واصرف به عنا شر الدنيا و شر الآخره، واجعل به عواقب امورنا خيرا.

اللّهم اشف مرضانا، سلم به مسافرينا، إقض به ديوننا، إرحم به موتانا، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره.

ورحم اللّه من يقرأ الفاتحه مع الإخلاص والصلوات.

با چه رو خیمه بَرَم این سرِ آویزان را***چه کنم مشکلِ این حنجر خون ریزان را

به سفیدیِ گلوی تو کسی رحم نکرد***رسمِ کوفی است بگیرند هدف، مهمان را

دست و پایی زدی و باز تبسّم کردی***پس خدا بوسه زند این دو لب خندان را

بوسه بر این سرِ پاشیده ز هم مشگل نیست***من چسان دفن کنم پاره ای از قرآن را

مشگل اینجاست که سر نیزه امانت ندهد***اهل غارت نکند رحم، گُلِ پنهان را

من دهم با چه زبانی خبرت را به رباب***آب دادَست سه شعبه گلوی عطشان را

ص: 321

بعد از این است که بر سینۀ من جا داری***نزد مادر ببرم آهِ دِلِ سوزان را

گریه بر معجرِ عمّه نرود از یادت***وسط هلهله ها بدرقه کن یاران را

تا به محشر ز غبار غم تو گریه بپاست***ای عجب داغ تو کردَست بپا طوفان را

سند مستند کرب و بلا حنجر توست***بُرد مظلومیِ تو آبروی عدوان را

عید قربان من است و تو همان ذبحِ عظیم

و خدا مُهر قبولی زند این قربان را

***

مادر نه طفل تشنه خود را به باب داد***مهتاب را فلک به کف آفتاب داد

چون قحط آب، قحط وفا، قحط رحْم دید***چشمش به لعل خشک وی از اشک، آب داد

بر طفل و باب او چو جوابی نداد کس***یک تیر، هر دو را، به سه پهلو جواب داد

خون گلوی طفل نه، ایثار را ببین***آن گُل، نخورد آب و به گلچین گلاب داد

هم عندلیب سوخت و هم باغبان که خصم***آبی به گُل نداد، ولی گُل به آب داد

ص: 322

پرپر چو مرغ می زد و تا پر، نشسته تیر***اما به خنده باز تسلاّی باب داد

او خنده کرد و عالم از این خنده گریه کرد***نگرفت آب و آب به چشم سحاب داد

اصغر به لای لای ندارد نیاز و تیر

او را به خواب بُرد و به مَهد تُراب داد

***

ص: 323

«اِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بِقَاعاً يُحِبُّ أَنْ يُدْعَى فِيهَا؛(1) همانا برای خدای تعالی بقاعی است که دوست دارد در آن ها او را بخوانند و حائر حسینی یکی از آنها است.»

مرحوم آشیخ جعفر شوشتری (رحمه اللّه) می گوید: در آن زمان که قبر مطهر امام حسین (عليه السلام) قبه نداشته، شاید معنی این حدیث این باشد که هر جا مجلسی به نام اباعبداللّه الحسین (عليه السلام) به پا می شود و هر سقفی که بر روی سر عزاداران آن حضرت قرار می گیرد، همان قبه ای است که دعا تحت آن مستجاب است و این یکی از مصادیق آن است.

بقيه اللّه (عليه السلام) نقل شده است که فرمودند: هر جا روضة عمویم اباالفضل (عليه السلام) خوانده شود، من در آن مجلس حضور دارم.

تو مثل من سرکویت هزارها داری***ولی بدان که گدایت فقط تو را دارد

پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) نداشت و ضرری هم از آن حضرت دفع نکرد. اما با این کار خود با پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) مواسات کرد. این را همدردی و مواسات می گویند.

الْمَحْمِلِ حَتَّى.» مادامی که سر نشکست و خون جاری نشد دست نکشید. حال این سر شکستن حضرت زینب (عليها السلام) به نفع امام حسین (عليه السلام) تمام نشد و ضرری نیز از آن حضرت دفع نکرد، اما مواسات و همدردی کرد.

باشد پسندیده است.

اُزري پس از آن كه اين مصرع را سرود، به نظرش رسيد شايد با شأن امام (عليه السلام) ناسازگار باشد كه پناه به غير امام ببرد، از اين رو در همين مصرع توقف كرد. همان شب، در عالم رؤيا امام حسين (عليه السلام) را ديد که به او فرمود: در ادامه مصرع خود بنويس:

«وَالشَّمْس مِنْ كَدِرِ الْعِجاجِ لِثامُها؛ پناهنده شدن امام (عليه السلام) به عباس (عليه السلام) در روز عاشورا، زماني بود كه گرد و غبار زمين كربلا، آسمان را پوشانده بود.»

اين مسأله به نوبه خود از مقام والا و برجسته حضرت ابوالفضل (عليه السلام) حكايت دارد.

به نوشیدن آب داشت. اگر ما بودیم چه می کردیم؟ می گفتیم کمی آب بنوشیم تا نیرو و توان پیدا کرده بتوانیم به مقصود برسیم! هر چند این توجیه درست است، و اگر حضرت اباالفضل (عليه السلام) آب می نوشید هیچ کس در عالم او را ملامت نمی کرد چرا که جنگیده و عطش بیشتری پیدا کرده بود، ضمن این که دو روز هم تشنه بود. حال می خواهد مشک را به خیمه ها برساند و باید آمادگی نبرد دوباره را داشته باشد، ولی با آن عطش و تشنگی شدید دست برد و مقداری آب نزدیک دهان مبارک خود آورد، اما «فذکر عطش الحسين»(1) به یاد تشنگی برادر افتاد. «فنعم الأخ المواسي» که در زیارتنامه آن حضرت آمده است در این جاست. یعنی به منظور مواسات آب نخورد. هر چند هیچ نفعی برای امام حسین (عليه السلام) نداشت و آن حضرت را سیراب نکرد و ضرری از امام (عليه السلام) دفع نکرد، اما مواسات و همدردی کرد و با لب تشنه از شریعه بیرون آمد.

تمام شهدا وقتی از روی اسب به زمین می افتادند پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) می آمد و برای

ص: 331

آنان آب می آورد. معروف است وقتی حضرت علی اکبر (عليه السلام) از روی اسب افتاد، یکی از حرف هایش به امام حسین (عليه السلام) این بود:

«هذا جدي رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله قد سقاني بكأسه الأوفى شربة لا أظمأ بعدها أبدا؛(1) پدر جان! اين جدم پيامبر خدا (صلی اللّه عليه وآله وسلم) است كه مرا با جام آبى سيراب نمود كه بعد از آن ابدا تشنه نخواهم شد.»

پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) برای همة شهدا آب آورد. برای حضرت اباالفضل (عليه السلام) نیز وقتی روی زمین افتاد آب آورد، اما حضرت اباالفضل (عليه السلام) نگاهی به پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) انداخت و عرض کرد: یا رسول اللّه، من عهد کردم تا برادرم آب ننوشد من نیز آب نخورم. این جا به مواسات برادر، قمر بنی هاشم (عليه السلام) آب ننوشید.

اللّهم صل علی محمد وآل محمد، و عجل فرجهم، و اهلک عدوهم من الجن و الانس من الاولين و الاخرين.

اللّهم انا نسالک و ندعوک، باسمک العظيم الأعظم، الاعز الأجل الأکرم، بحق مولانا و سيدنا اباالفضل العباس قمر بني هاشم يا اللّه. يا حميد بحق محمد، يا عالي بحق علي، يا فاطر بحق فاطمه، يا محسن بحق الحسن، يا قديم الإحسان بحق الحسين.

اللّهم عجل لوليک الفرج، والعافية والنصر، ومد في عمره، وزين الأرض بطول بقائه، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره، واصرف به عنا شر الدنيا و شر الآخره، واجعل به عواقب امورنا خيرا.

اللّهم اشف مرضانا، سلم به مسافرينا، إقض به ديوننا، إرحم به موتانا، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره.

ورحم اللّه من يقرأ الفاتحه مع الإخلاص والصلوات.

ص: 332

در كربلا عمود آهنين چهره ی ماه «بني هاشم» را تاريك كرد. از اين رو بايد نياكان او بر شهادت آن پرچمدار عاشورا بگريند. آيا نمی دانند كه عباس از اسب بر روي زمين افتاد و حسين (عليه السلام) ناله می زد كه: «برادرم! يار و ياورم! اينك با شهادت تو كمرم شكست.»

***

و اللّه ان قطعتم يمني***اني احامي ابدا عن ديني

و عن امام صادق اليقين***نجل النبي الطاهر الأمين

***

يا نفس لا تخش من الكفار***و أبشري برحمة الجبار

قد قطعوا ببغيهم يساري***فأصلهم يا رب حر النار

***

بر زمین افتاد لاله ی یاسم***شد جدا از تن دست عباسم

یا ابوفاضل

رفتی و بی تو شد نصیب من***گریه ی زینب خنده ی دشمن

یا ابوفاضل

جام خالی در دست طفلان است***چشم من بر تو سوی میدان است

یا ابوفاضل

تا به خون خفتی در دل صحرا***زائرت گردید مادرم زهرا

یا ابوفاضل

تا لب از خون دیده تر کردی***داغ اکبر را تازه تر کردی

یا ابوفاضل

با کدامین دل ای علمدارم***بی تو رو سوی خیمه ها آرم

یا ابوفاضل

ص: 334

با کدامین دست ای سراپا خون***آورم تیر از دیده ات بیرون

یا ابوفاضل

***

سقای بنی فاطمه سردار سپاهم***بودی به صف کربُبلا پشت و پناهم

عباس اباالفضل

ای اهل حرم دست علمدار جدا شد***سقای حرم با دو لب تشنه فدا شد

عباس اباالفضل

گلخانه توحید گل یاس ندارد***دیگر پسر فاطمه عباس ندارد

عباس اباالفضل

در علقمه افتاده تن حضرت عباس***زهراست کنار بدن حضرت عباس

عباس اباالفضل

ای اهل حرم سر به بیابان بگذارید***دیگر به حرم حضرت عباس ندارید

عباس اباالفضل

افسوس که پیشانی عباس شکسته***در چشم نگهبان حرم تیر نشسته

عباس اباالفضل

این دست رشید پسر ام بنین است***با پیکر بی سر بدنش روی زمین است

عباس اباالفضل

***

ص: 335

ثواب می برید. اگر خدا قسمت کند و به مسجد کوفه و سهله بروید و نماز خود را در آن مساجد به جای آورید در هر رکعتی ثواب هزار رکعت است.

هر رکعت نماز در مسجد پیامبر (صلی اللّه عليه وآله وسلم) برابر با ده هزار رکعت ثواب دارد و در مسجد الحرام هر رکعتی برابر با صد هزار رکعت ثواب دارد. نماز خواندن کنار قبر امیرالمؤمنین (عليه السلام) برابر با دویست هزار رکعت ثواب دارد. از باب مثال اگر شما یک نماز ظهر و عصر را در حرم امیرالمؤمنین (عليه السلام) بخوانید یک میلیون و ششصد هزار رکعت ثواب دارد.

روایت صحیحی از امام صادق (عليه السلام) نقل شده است که فرمودند:

این روایت را مرحوم کلینی (رحمه اللّه) در کافی، و صاحب وسائل الشیعه نیز نقل کرده است. روایت بیانگر این است که اگر کسی در طول عمر خود یک نمازش را خدا قبول کند به برکت آن نماز، نمازهای دیگر او نیز قبول می شود.

قبول درگاه خدا نشود چه ارزشی دارد؟ اگر کسی کتابی بنویسد صفر تا بی نهایت، اگر صد میلیون صفر هم کنار هم بگذارد ارزشی ندارد. زمانی صفرها ارزش پیدا می کند که یک عددی جلوی آن گذاشته شود، یک، دو، سه... آنگاه ارزش پیدا می کند.

واجعل به عواقب امورنا خيرا.

اللّهم اشف مرضانا، سلم به مسافرينا، إقض به ديوننا، إرحم به موتانا، وارزقنا به خير الدنيا وخير الآخره.

ورحم اللّه من يقرأ الفاتحه مع الإخلاص والصلوات.